Báo động văn hóa đọc đang dần biến mất

Cha mẹ là người truyền lòng yêu sách đến con trẻ - Nguồn ảnh minh họa: Getty Images

Nhiều nghiên cứu mới đây cho thấy văn hóa đọc ngày càng mai một trên toàn cầu. Cuộc khảo sát trên 236.000 người của Đại học Florida (Mỹ) và Đại học College London (Anh) cho thấy người Mỹ hiện nay đọc sách ít hơn 40% so với 2 thập niên trước.

Cụ thể, tỉ lệ người dành thời gian đọc sách, báo hay tạp chí giảm mạnh từ 28% năm 2003 xuống còn 16% năm 2023. Tại Anh, khảo sát năm 2025 do quỹ Tín thác văn học quốc gia (NLT) thực hiện trên gần 115.000 đối tượng cho thấy mức độ yêu thích đọc sách của trẻ em và thanh thiếu niên đã xuống thấp nhất trong 20 năm qua.

Trong số các bé gái từ 8-18 tuổi, 39,1% cho biết các em thích đọc sách vào thời gian rảnh rỗi. Con số này ở nhóm các bé trai là 25,7%. Nhìn chung, thói quen đọc sách hằng ngày của nhóm 8-18 tuổi đã giảm một nửa, từ 38,1% xuống 18,7% trong 2 thập niên.

Nguyên nhân và hệ lụy

Một nguyên nhân then chốt dẫn đến sự suy giảm văn hóa đọc ở trẻ em chính là thói quen của cha mẹ. Theo khảo sát của Nhà xuất bản HarperCollins (Anh) và Công ty Nghiên cứu Nielsen (Mỹ) công bố vào tháng 4/2025, chỉ có 40% phụ huynh tại Anh cảm thấy việc đọc sách cho con từ 0-13 tuổi là trải nghiệm thú vị.

Hơn một nửa số phụ huynh tham gia khảo sát xem đọc sách là một kỹ năng cần thiết cho việc học ở trường, chứ không phải là một hoạt động vui vẻ. Điều này dẫn đến thực trạng chỉ có 41% trẻ từ 0-4 tuổi được cha mẹ đọc sách cho nghe thường xuyên, giảm mạnh so với mức 64% của năm 2012. Hậu quả là trẻ có xu hướng coi việc đọc sách như bài tập ở trường, thay vì một sở thích cá nhân.

Theo các chuyên gia, sự bùng nổ của các nền tảng mạng xã hội với nội dung ngắn “dễ tiêu hóa” đã tạo ra thói quen tiêu thụ thông tin thiếu kiên nhẫn. Người đọc ngày càng có xu hướng lướt qua các tiêu đề thay vì đào sâu vào nội dung.

Bên cạnh đó, trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đang làm cho việc đọc sách trở nên lỗi thời hơn bao giờ hết. Các ứng dụng AI có khả năng tóm tắt, phân tích và so sánh nội dung của cả một cuốn sách chỉ trong vài giây. Điều này khuyến khích học sinh, sinh viên tìm đến các công cụ thông minh để làm bài tập, thay vì tự mình đọc và cảm nhận.

Hồi sinh văn hóa đọc

Các chuyên gia đã đưa ra nhiều giải pháp để hồi sinh văn hóa đọc. Theo cô Karen Boardman - Trưởng khoa Giáo dục mầm non, Đại học Edge Hill (Anh) - thay vì chỉ giới hạn trong sách giáo khoa, hãy khuyến khích trẻ đọc truyện tranh, tạp chí, sách thông tin và các loại sách có nội dung liên quan đến phim ảnh, chương trình truyền hình hoặc trò chơi yêu thích.

Anna Burkey - người đứng đầu Australia Reads - nhận xét: “Khi trẻ em nhìn thấy người lớn xung quanh đọc sách để giải trí, chúng sẽ nhận ra việc đọc được trân trọng và sẽ bắt chước hành vi này”. Cha mẹ có thể trở thành hình mẫu cho con bằng cách tự mình đọc sách trong những lúc thư giãn, không bị gián đoạn bởi điện thoại.

Về phía cộng đồng, văn hóa đọc không phải là một hoạt động đơn độc. Mọi người có thể tham gia vào các nhóm đọc sách hoặc các diễn đàn trực tuyến để chia sẻ, trao đổi và thảo luận về sách. Cliff Chew - một nhà phân tích dữ liệu 41 tuổi, ở Singapore - từng coi đọc sách là thói quen cô đơn, nhưng sau khi tham gia Câu lạc bộ Sách Thứ Bảy, anh đã tìm thấy niềm vui khi có thể chia sẻ những điểm thú vị trong sách với mọi người.

Một nhóm khác tại Singapore, Câu lạc bộ Độc giả thầm lặng, cũng là nơi mọi người cùng đọc sách và trao đổi ý tưởng. Hew Chin Yi - người đồng sáng lập câu lạc bộ - giải thích: “Chúng tôi tin rằng, không bao giờ là quá muộn để bắt đầu đọc sách”.

Linh La (theo The Guardian, Straits Times, The Conversation, Financial Times, SMH)