Những đứa trẻ sau phiên tòa

“Cha ơi…” - tiếng gọi cha cùng tiếng khóc xé lòng của đứa trẻ vang lên trước cổng tòa án khi cùng mẹ cố chạy theo xe chở người cha vừa lĩnh án không phải cảnh hiếm gặp. Tiếng gọi ấy như cứa vào tim, ám ảnh hơn cả những lời luận tội hay những bản án nghiêm khắc vừa tuyên.

Dù con đường hoàn lương bằng lao động chân chính không hề dễ dàng nhưng anh Trạm T. và chị Xuân H. luôn cố gắng vươn lên nhờ động lực to lớn từ các con - Ảnh: Diệu Hiền

Trụ cột sụp đổ

Câu chuyện của gia đình anh D. - một bị cáo trong vụ án tại huyện Chợ Mới (trước đây), tỉnh An Giang năm 2024 - là một minh chứng. Vụ án với hàng chục cán bộ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về các tội danh: lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ, tham ô tài sản… với những bản án từ 10 năm, 8 năm, 4 năm tù đến án treo đã khép lại. Thế nhưng, với gia đình họ, một chương bi kịch khác mới bắt đầu.

Trước khi bị kết án 4 năm tù về tội tham ô tài sản, anh D. là trụ cột của gia đình. Vợ anh ở nhà nội trợ, 2 con (một đang học đại học, một học cấp III) chuyên tâm học hành. Cú trượt ngã của người cha đẩy gia đình vào bi kịch. Gia đình anh D. đang đầu tư một dự án. Khi anh bị bắt, dự án đóng băng. Ngân hàng siết nợ, các chủ nợ khác ráo riết tìm đến. Người vợ vốn chỉ quen việc nội trợ hoàn toàn không biết xoay xở ra sao, phải bán xe, bán nhà, bán đất để trang trải. 2 đứa trẻ bỗng chốc mất đi điểm tựa. Cú sốc tù tội của cha khiến đứa con lớn nghỉ học, rơi vào trầm cảm còn người ông thì qua đời vì quá đau buồn.

“Các chú ơi đừng bắt cha mẹ con, thả cha mẹ con ra!” - Hà Phi L. (sinh năm 2008, hiện ở trọ tại phường Bình Hưng, TPHCM) khóc thét trong một buổi trưa tháng Ba cách đây 7 năm khi thấy các chiến sĩ công an ập vào nhà bắt cha mẹ mình. Đó cũng là lời tiễn biệt xé lòng khi cả cha mẹ L. là anh Hà Trạm T. và chị Nguyễn Thị Xuân H. phải thụ án với tội danh mua bán trái phép chất ma túy.

Vốn đã khờ khạo, chậm chạp từ nhỏ, sau cú sốc, L. càng khủng hoảng tâm lý khi bị rứt lìa cùng lúc khỏi cha mẹ trong tình cảnh bẽ bàng. Dù được bà ngoại và dì cưu mang, yêu thương, em cứ thu mình trong vỏ ốc tự tạo. L. hay nằm ở góc nhà và khóc.

Bưng cơm lên lầu ăn một mình, L. ăn xong giấu tô vào tủ đến mốc meo. Không trò chuyện, không chơi đùa với cả anh và em trai, cả ngày L. chỉ nghe nhạc về mẹ. Học tới lớp Hai, em theo không nổi phải nghỉ học và dần quên mặt chữ, phép tính. Gia đình và cán bộ địa phương đến vận động em đi học tiếp nhưng không thành công. Thấy L. ngày càng sống khép kín, bà ngoại thương cháu nhưng chỉ biết khóc…

Cần sự chung tay của nhiều tổ chức, đoàn hội

Bà Nguyễn Thị Thùy Dương - Phó giám đốc Trung tâm Công tác xã hội - Giáo dục dạy nghề thiếu niên TPHCM - cho biết trung tâm đang nuôi dưỡng khoảng 70 trẻ, đa số đều có hoàn cảnh đặc biệt. Hoàn cảnh mỗi em mỗi khác nhưng khá nhiều em có cha hoặc mẹ là người vi phạm pháp luật.

Cũng theo bà Dương, tại trung tâm, có những em bị lạm dụng sức lao động bởi chính người thân (cha mẹ, ông bà) sau khi họ ra tù hoặc trong thời gian họ thụ án. Các em bị bắt đi bán vé số, đi biểu diễn xiếc lửa... Thậm chí, một số em còn bị gia đình lợi dụng vào việc buôn bán, giao nhận ma túy.

Đáng buồn hơn, đa số các em không được đến trường, không được học hành đầy đủ, không có giấy tờ tùy thân. Về mặt thể chất, một số em bị suy dinh dưỡng do thiếu sự quan tâm, một số khác lại bị béo phì do thả lỏng quá mức. Sự phát triển về trí tuệ và thể chất của các em đều không tốt. Đặc biệt, các em bị ảnh hưởng tâm lý rất nhiều từ gia đình và người lớn.

“Những sang chấn tâm lý khiến các em sợ sệt. Có em từ nhỏ đã bị cho uống thuốc ngủ khi đi ăn xin nên lớn lên não bộ bị ảnh hưởng. Các em đều có vấn đề tâm lý rất nặng nề. Vì vậy, chúng tôi đặc biệt quan tâm đến tâm lý các em để dần thay đổi con người các em” - bà Dương chia sẻ.

Những em nhỏ này có cách hòa nhập với xã hội khác biệt hoàn toàn với trẻ em cùng lứa tuổi. Nhìn bên ngoài, các em có vẻ lanh lẹ, khôn ngoan, gai góc nhưng thực chất, những “kỹ năng” trên lại đến từ sự lăn lóc và sự giáo dục của một gia đình không trọn vẹn. Các em bị xã hội nhìn nhận như những đứa trẻ không ngoan, dẫn đến sự kỳ thị, dè chừng từ người lớn và bạn bè.

Từ thực tế trên, bà Thùy Dương cho rằng cần có sự chung tay của nhiều tổ chức và hội đoàn để hỗ trợ các em tốt hơn. Ngoài các cơ sở, tổ chức công lập, các cơ sở bảo trợ xã hội ngoài công lập cũng tham gia tiếp nhận nuôi dưỡng, giáo dục và hỗ trợ khi các em bị bạo hành hoặc không muốn sống với gia đình. Khi các em vào cơ sở bảo trợ xã hội, rất cần có sự quan tâm, nắm bắt và hỗ trợ đặc biệt để giúp các em hòa nhập với cộng đồng.

Bên cạnh đó, để các em thay đổi và hòa nhập tốt, cần có những hoạt động hỗ trợ khác. “Đối với hoạt động truyền thông tại khu dân cư, chúng tôi phối hợp với các dự án và chương trình để truyền thông về phòng chống tệ nạn, quan tâm tới trẻ em có nguy cơ vi phạm pháp luật, đặc biệt tại các khu dân cư phức tạp, khu công nghiệp hoặc nơi có nhiều người lao động” - bà Dương cho biết.

Thùy Dương - Diệu Hiền - Nhã Chân

Ý kiến:

Cần làm rõ khái niệm môi trường không an toàn với trẻ em

Theo quy định, trẻ em sống trong môi trường không an toàn có thể được cách ly nhưng khái niệm môi trường không an toàn lại chưa rõ ràng, chưa có cơ chế cụ thể về việc đánh giá, xác định và làm thế nào để tách các em khỏi môi trường đó.

Có khi cuộc sống với cha mẹ ruột lại chính là môi trường không an toàn. Trung tâm gặp rất nhiều trường hợp trẻ em đi lang thang xin ăn, được công an đưa vào trung tâm. Nhưng chỉ vài ngày sau, cha mẹ (người giám hộ) đến đòi người. Họ có giấy tờ chứng minh quan hệ cha mẹ, con cái thì trung tâm phải cho lãnh về.

Bà Nguyễn Thị Thùy Dương luôn tâm huyết chăm lo cho trẻ có hoàn cảnh khó khăn - Ảnh do nhân vật cung cấp

Có những bậc cha mẹ nghiện ngập bắt con cái làm lụng vất vả, thậm chí đi ăn xin. Họ sống trong những khu nhà trọ xập xệ và các em nhỏ mới 5-6 tuổi đã phải chứng kiến cảnh sinh hoạt chăn gối của cha mẹ. Có em bị đánh đập đến mức có sẹo, được đưa đến trung tâm 6-7 lần nhưng khi cha mẹ các em đến lãnh, chúng tôi vẫn phải cho về vì không có lý do chính đáng để giữ trẻ ở lại. Vấn đề này trung tâm đã nhiều lần kiến nghị và mong muốn được quan tâm hơn.

Bà Nguyễn Thị Thùy Dương -
Phó giám đốc Trung tâm Công tác xã hội - Giáo dục dạy nghề thiếu niên TPHCM

Nhã Chân (ghi)

Giúp trẻ có thêm kháng thể là những điều tích cực

Một tỉ lệ không nhỏ trẻ vị thành niên phạm tội có nguyên nhân xuất phát từ gia đình, nơi cha mẹ hoặc những người lớn khác có hành vi tiêu cực, vô đạo đức, thậm chí phạm tội. Trẻ dễ bị ảnh hưởng, tiêm nhiễm thói hư tật xấu hoặc bị xúi giục, lôi kéo vào con đường phạm pháp.

Ngoài ra, việc cha mẹ phạm pháp gây ra cú sốc tâm lý lớn cho trẻ, dẫn đến mặc cảm, tự ti hoặc tâm lý chống đối, thù hận xã hội, dễ dẫn đến hành vi lệch lạc và vi phạm pháp luật khi trưởng thành.

Đại úy Huỳnh Đỗ Tấn Thịnh trao đổi với trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt tại hội trại Chắp cánh ước mơ lần thứ 13 năm 2025

Giáo dục tốt nhóm trẻ có cha mẹ, người thân phạm pháp chính là tránh tạo ra một chu trình tội phạm luẩn quẩn từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Với phương châm dùng tập thể rèn cá nhân, thời gian qua, chúng tôi đã phối hợp chặt chẽ các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương thực hiện các hoạt động tuyên truyền, giáo dục, phổ biến pháp luật phù hợp từng nhóm tuổi, giúp trẻ nhận thức rõ tính chất nguy hiểm và hậu quả pháp lý của hành vi phạm tội cũng như tránh nguy cơ trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo như: buôn người, bóc lột sức lao động…

Bên cạnh đó, tạo các sân chơi lành mạnh, dạy nghề, giới thiệu việc làm cho trẻ, giúp trẻ có môi trường tích cực để phát triển và loại bỏ mặc cảm là việc vô cùng quan trọng, từ đó cho trẻ có thêm “kháng thể” - là những điều tích cực, những kỹ năng cần thiết… để trở thành công dân tốt, có ích cho xã hội.

Đại úy Huỳnh Đỗ Tấn Thịnh - Phòng Cảnh sát hình sự Công an TPHCM
Cát Quân (ghi)