Nắm tay nhau tránh bẫy vô hình

Nhiều người hoàn lương chia sẻ rằng trong khoảnh khắc nghe đọc lệnh bắt, họ đã thầm gọi tên con mình với nỗi hối hận trào dâng. Quả thật, bên cạnh những thiệt thòi về nuôi dưỡng, những đứa trẻ phải chịu các tổn thương tâm lý sâu sắc, nhiều chiều và dai dẳng. Chia sẻ của thạc sĩ tâm lý Nguyễn Thị Mỹ Hạnh - Giám đốc Trung tâm đào tạo và chăm sóc tinh thần Ý Tưởng Việt - sẽ phác họa góc tối trong tâm hồn trẻ từ biến cố cha mẹ vướng vòng lao lý và giải pháp để khắc phục phần nào tổn thương, tránh bi kịch chồng lên bi kịch.

Hành trình tâm lý phức tạp, đan xen nhiều thái cực

Phóng viên: Thưa thạc sĩ Mỹ Hạnh, chu kỳ tâm lý của trẻ có cha mẹ phạm pháp, bị bắt giam diễn ra như thế nào?

Thạc sĩ Nguyễn Thị Mỹ Hạnh: Trước biến cố chấn động này, hành trình tâm lý của trẻ sẽ diễn ra phức tạp và đan xen nhiều cảm xúc: sốc, hoảng hốt, sợ hãi, căm hận cha mẹ, thậm chí tự trách bản thân (cho rằng mình không đủ ngoan nên bị bỏ rơi). Ở trẻ có sự giằng xé nội tâm giữa thương nhớ và tức giận cha mẹ, nguồn cơn gây ra bi kịch giáng xuống đầu trẻ.

Mang vết thương tinh thần ấy, trẻ sẽ sống khép kín, quay về bên trong. Trẻ có thể neo mình ở 2 đầu thái cực của sự nổi loạn - chống đối hoặc ngoan hiền - giả tạo, có thể âm thầm tự trừng phạt bản thân. Dù thèm khát tình thương, sự quan tâm nhưng trẻ tỏ ra bất cần, không hợp tác. Trẻ giấu nhẹm cảm xúc thật, gây khó cho việc đồng hành, hỗ trợ của những ai không có chuyên môn và kỹ năng đọc hiểu trẻ.

Bong bóng bay cao mang theo ước mơ của trẻ có hoàn cảnh đặc biệt trong hội trại Chắp cánh ước mơ lần thứ 13 năm 2025 do Trung tâm Công tác xã hội - Giáo dục dạy nghề thiếu niên TPHCM tổ chức - Nguồn ảnh: TTCTXH

* Đâu là điểm khác biệt cơ bản về tâm lý trẻ có cha mẹ phạm pháp so với tác động từ các biến cố dạng khác?

- Cũng là cuộc sống bị rứt lìa khỏi cha mẹ nhưng với trường hợp cha mẹ đi xa, nằm viện chữa bệnh, thậm chí qua đời, ít nhất trẻ cũng nhận được sự thông cảm, lời động viên của người thân, gia đình và xã hội. Tuy nhiên, khi có cha mẹ phạm pháp, trẻ là trung tâm nhận lãnh sự khinh miệt, dè bỉu. Đồng thời, hình ảnh đẹp đẽ, thiêng liêng của cha mẹ bỗng chốc tan biến. Đối với con cái người nổi tiếng, mức độ tổn thương và nhục nhã xã hội càng nặng nề hơn do báo chí, truyền thông, mạng xã hội… đổ xô mổ xẻ thông tin, trong khi trước đây trẻ lại ít được trang bị kỹ năng đối diện thông tin tiêu cực.

Cần sự hỗ trợ lâu dài, có lộ trình

* Việc nâng đỡ những đứa trẻ vô tội bắt đầu từ đâu, thưa thạc sĩ?

- Mọi đứa trẻ trải qua sang chấn vì người thân phạm pháp, ở tù đều cần can thiệp tâm lý dài lâu theo lộ trình.

Các trung tâm bảo trợ xã hội và người giám hộ cần được bồi dưỡng chuyên môn để nắm bắt tâm lý đặc thù của nhóm trẻ này. Cần lập hồ sơ và quy trình rõ ràng từ khâu tiếp nhận đến tham vấn, trị liệu chứ không chỉ dừng ở hỏi han bởi đây là đối tượng cần sự chăm sóc của cả một tổ chức. Xã hội cần tăng cường các nguồn lực tư vấn tâm lý và pháp luật miễn phí đồng thời giám sát chặt chẽ sự hỗ trợ tại các cơ sở nuôi dưỡng để đảm bảo trẻ được chữa lành, xây dựng lại niềm tin vào cuộc sống, được học hành, hòa nhập.

Thạc sĩ Nguyễn Thị Mỹ Hạnh (hàng đầu, thứ tư từ trái sang) tập huấn kỹ năng chăm sóc giáo dục trẻ cho cán bộ, nhân viên Làng Thiếu niên Thủ Đức - Ảnh do nhân vật cung cấp

* Thật khó để đưa lời khuyên với người đã trưởng thành nhưng thạc sĩ có thể gửi một thông điệp cần thiết để truyền động lực…?

- Sự phối hợp vợ chồng có khi đưa lại những thành quả vĩ đại, tuyệt vời - “đồng vợ đồng chồng tát Biển Đông cũng cạn” - nhưng cũng có lúc trở thành liên minh độc hại. Là người thân của nhau, yêu thương đôi khi tiếp thêm động lực hướng cho nhau đến giá trị chân - thiện - mỹ; đôi khi mù quáng, thiếu sự suy xét của lý trí nên dẫn nhau vào con đường tối, hủy hoại cả gia đình và tương lai con cái. “Thương nhau như thế bằng mười hại nhau”.

Người ta vướng lưới pháp luật có thể do vô tình, thiếu kiến thức hoặc biết là sai nhưng bất chấp hậu quả. Bi kịch ấy xuất phát từ lòng tham và sự chủ quan, ảo tưởng về khả năng lách luật thoát tội. Đời luôn có cạm bẫy vô hình. Cạm bẫy khó vượt qua nhất là do chính mình giăng ra. Việc cảnh tỉnh, khuyên răn giữa vợ chồng về sự tôn trọng pháp luật ngay từ đầu là giải pháp quan trọng nhất để tránh bi kịch cho mình và con cái; cũng là cơ sở xây dựng hạnh phúc gia đình vững chãi, bền lâu.

* Xin cảm ơn bà.

Tô Diệu Hiền (thực hiện)