Nuôi dạy con nhà giàu là một nghệ thuật

Chuyên viên tham vấn tâm lý Nguyễn Như Quỳnh (Hội Tâm lý trị liệu Việt Nam)

Đừng làm mất động lực tự thân của trẻ

Phóng viên: Trẻ sinh ra ở vạch đích có nhiều lợi thế nhưng cũng lắm áp lực. Theo chị, điều này đang được nhìn nhận như thế nào?

Thạc sĩ Nguyễn Như Quỳnh: Có rất nhiều nghiên cứu về chất lượng đời sống tâm lý của những đứa trẻ được sinh ra ở vạch đích, trong đó có những nghiên cứu đưa ra kết luận bất ngờ. Như nghiên cứu của tiến sĩ Cheryl Rampage (Viện Gia đình thuộc Đại học Northwestern, Mỹ) chỉ ra rằng môi trường đầy đủ, giàu có là một trong những yếu tố bảo vệ trẻ, giúp trẻ cán mốc tốt ở các giai đoạn phát triển, có điều kiện đạt được sức khỏe thể chất tốt hơn và thành tích học tập cao hơn.

Tuy nhiên, điều kiện giàu có này có thể chuyển từ yếu tố mang tính bảo vệ sang yếu tố mang tính nguy cơ nếu cha mẹ bỏ qua những yếu tố quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện.

* Vậy thì những thách thức tâm lý lớn nhất mà trẻ sinh ở vạch đích thường phải đối mặt là gì?

- Trước tiên, nhiều cha mẹ kỳ vọng con mình sẽ đạt được những thành tích vượt trội tương xứng với sự chăm lo, đầu tư cho con. Họ tin rằng với những gì họ đầu tư, đứa trẻ phải đạt được những thành tích xuất sắc về mặt học thuật hay các hoạt động thể thao, nghệ thuật, xã hội. Họ đồng nhất tình yêu thương với những gì đã đầu tư và mong muốn trẻ đáp lại bằng kết quả hoàn hảo. Thực tế có những đứa trẻ không chịu nổi áp lực và có những hành vi đi ngược kỳ vọng của cha mẹ.

Kế đến là thiếu vắng sự gắn kết lành mạnh với cha mẹ về thể chất lẫn tinh thần. Nhiều người một mực tin với tất cả điều kiện thuận lợi mình mang đến, con chắc chắn sẽ có cuộc sống như ý, không gặp rắc rối gì vì đã có mình theo sát, bảo bọc. Đây là ảo tưởng về sự an toàn tuyệt đối vì không ai chắc chắn được mình không bao giờ gặp điều không mong đợi. Từ đó, trẻ lớn lên mà không học được kỹ năng ứng phó trước những tình huống trở ngại, không có năng lực phục hồi.

Cũng có nhiều cha mẹ trông cậy vào những người xung quanh chăm sóc con họ, cho rằng chỉ cần bỏ tiền ra. Hoặc có phụ huynh sẵn sàng thỏa mãn mọi nhu cầu của con. Tất cả những trường hợp trên đều cho thấy không có sự gắn kết, sự thấu hiểu hay những cuộc trò chuyện chất lượng. Hậu quả là trẻ sẽ mất đi khả năng tạo dựng những kết nối khỏe mạnh với chính bản thân và mọi người xung quanh.

Trẻ sinh ra ở vạch đích cũng có những áp lực riêng (ảnh minh họa: Shutterstock)

* Áp lực kỳ vọng từ gia đình và định kiến xã hội thường rất lớn đối với trẻ nhà giàu. Trong tình thế đó, trẻ nên làm gì?

- Những kỳ vọng từ gia đình và xã hội vô tình làm mất đi động lực tự thân của trẻ. Khi mất đi động lực tự thân, việc trẻ nỗ lực chỉ nhằm thỏa mãn kỳ vọng của người khác chứ không mang đến ý nghĩa cho trẻ. Bất cứ ai nếu được chủ động lựa chọn theo đuổi động lực tự thân sẽ tìm được cách phát triển bản thân, bởi phát triển bản thân chính là nhu cầu của mỗi người.

Đối phó với áp lực không phải là điều có thể rèn luyện trong thời gian ngắn, mà cần xem đó là kỹ năng trẻ tích lũy dần trong quá trình lớn lên. Trẻ cần được học và thực hành trong đời thật về cách đối diện với thất bại, với điều ngoài mong đợi; học cách chịu trách nhiệm với những sự lựa chọn của bản thân. Từ đó, trẻ sẽ dần củng cố năng lực ứng phó, ngày càng tăng khả năng ứng phó trước những bất lợi xảy ra trong cuộc sống mà không cần dựa dẫm vào gia đình.

Hướng đến mục tiêu trưởng thành toàn diện và sống có ích

* Trong một môi trường vật chất đủ đầy, làm thế nào để cha mẹ dạy con về giá trị của lao động, thưa chuyên gia?

- Nếu trẻ nhận thức mọi thứ mình có đều là đương nhiên, là đặc quyền của mình thì rất khó để trông đợi thái độ trân trọng của trẻ. Cách trẻ nhận thức cũng như thái độ của trẻ có phần chịu ảnh hưởng lớn từ môi trường sống, cụ thể là từ những người gần gũi với trẻ nhất. Cha mẹ cần giáo dục trẻ về sự đồng cảm và thái độ biết ơn bằng chính cách sống của mình chứ không chỉ là những lời nói suông. Trẻ sẽ học được cách trân trọng những gì mình đang có, hiểu được giá trị của lao động nghiêm túc, củng cố thái độ đúng đắn và tử tế với cuộc sống.

* Cha mẹ giàu nhưng hạn chế cho con hưởng thụ cuộc sống giàu sang sẽ giúp con ít bị hư, đây liệu có phải là cách tiếp cận hiệu quả?

- Tính tự chủ, ý chí và trách nhiệm nằm ở động lực tự thân như tôi đã nhắc ở trên. Nếu trẻ được vun đắp động lực đủ lớn thì ý chí, sự tự chủ và trách nhiệm sẽ giúp trẻ chinh phục những mục tiêu trẻ thực sự muốn hướng đến.

Cho con trải nghiệm những môi trường giản dị như học trường công, hạn chế hưởng thụ cuộc sống giàu sang không hẳn là cách tiếp cận đúng nhất, mà điều đó phụ thuộc rất nhiều vào tâm thế của phụ huynh và của trẻ: sẵn sàng hòa hợp các giá trị. Ví dụ, ở những môi trường có sự tương tác, kết nối, trẻ học cách sống hòa đồng thì khi về nhà cần được duy trì lối giao tiếp này. Cha mẹ cần đồng hành để con được thực hành một cách xuyên suốt, dần hình thành những nét tính cách tích cực trong con.

Tiền và vật chất cha mẹ chuẩn bị sẵn có dễ triệt tiêu sự cố gắng trong trẻ? (ảnh minh họa: Shutterstock)

Mỗi cá nhân trong quá trình phát triển bản thân sẽ dần phát triển mong muốn cống hiến đóng góp cho cộng đồng. Điều đó giúp mỗi người tăng thêm sự tự tin, tạo nên những cảm xúc tích cực ở chính họ. Vì thế, cha mẹ cần tạo môi trường thuận lợi cho trẻ phát triển con người cá nhân toàn diện, cả về thể chất lẫn tinh thần. Từ đó, trẻ từng bước phát triển bản sắc cá nhân và nhìn thấy mục đích sống rộng lớn hơn, vượt qua khỏi những tính toán chỉ dành cho bản thân, trưởng thành toàn diện và sống có ích.

* Xin cảm ơn chị.

Ngọc Khánh (thực hiện)