Giúp con an toàn khi online

Đó là câu chuyện giữa tôi và con gái cách đây ít lâu. Hôm đó, tôi đọc thông tin về một cậu bé 15 tuổi ở Hà Nội bỏ nhà ra đi do giận dỗi bố. Cậu bán điện thoại với giá 2 triệu đồng, mua quần áo mới để tránh bị người quen nhận ra, ngủ qua đêm tại quán game, đến khi hết tiền thì lang thang và may mắn được người thân phát hiện đưa về nhà.

Khi tôi kể câu chuyện ấy, con tôi trả lời: “Con không làm thế đâu. Nếu ở trường hợp bạn trai kia, con sẽ mua vé xe về quê với ông bà. Mà không, con sẽ sang nhà cô Mai chú Nam (bạn thân gia đình tôi sống gần đó)”. Tôi bật cười vì sự hồn nhiên của con và cảm thấy vui vì con biết tìm tới những người lớn đáng tin cậy khi gặp khó khăn.

Cha mẹ cần dành thời gian trò chuyện, hướng dẫn con sử dụng mạng internet sao cho an toàn - Ảnh: Nhã Chân

Những ngày gần đây, Facebook liên tục xuất hiện những bài đăng tìm trẻ lạc, tìm con mất tích. Một cô bé 13 tuổi ở Hà Nội biến mất bí ẩn trong đêm để gặp gỡ bạn trai quen qua mạng, sau đó may mắn được công an tìm thấy. Nhiều vụ “bắt cóc online” diễn ra nhằm vào đối tượng là nữ sinh với chiêu thức lừa đảo tương tự nhau: giả danh công an, đe dọa và thao túng tâm lý khiến nạn nhân đi thuê khách sạn một mình, tự chụp ảnh, quay video để kẻ lừa đảo tống tiền người thân.

Là người mẹ có con độ tuổi này, trái tim tôi thắt lại mỗi khi có tin một bé gái, bé trai tuổi teen mất tích. Tôi không dám tưởng tượng điều gì sẽ xảy ra nếu các con không may rơi vào tay kẻ xấu.

"Sao con dại thế?" - Lý giải từ góc độ não bộ vị thành niên

Dưới những bài viết về các thanh thiếu niên bỏ nhà ra đi hay bị lừa đảo, khống chế, không ít người để lại lời trách móc: “Sao con dại thế?”, “Sao con ngây thơ vậy?”.

Nhưng sự thật là, trước những chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi, không chỉ trẻ 12, 13 tuổi mà cả người 40, 50 tuổi cũng có thể sập bẫy. Với riêng lứa tuổi vị thành niên, bên cạnh sự thiếu hụt kinh nghiệm sống, các em còn đang trong giai đoạn não bộ phát triển chưa hoàn thiện. Laurence Steinberg - giáo sư tâm lý học tại Đại học Temple (Mỹ), một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về tâm lý vị thành niên - đã lý giải điều này thông qua mô hình 2 hệ thống phát triển lệch pha (Dual Systems Model).

Theo mô hình này, hệ limbic - vùng não chịu trách nhiệm xử lý cảm xúc - phát triển sớm và đặc biệt nhạy cảm với phần thưởng, sự mới lạ, những cảm xúc mạnh. Điều này lý giải vì sao thanh thiếu niên thường có xu hướng tìm kiếm trải nghiệm mới, dễ bị lôi cuốn vào cảm giác mạnh, bốc đồng hoặc phản ứng thái quá. Trong khi đó, vùng vỏ não trước trán (prefrontal cortex) - khu vực đảm nhiệm tư duy logic, kiểm soát xung động, lập kế hoạch và ra quyết định - lại phát triển muộn hơn nhiều, thường phải đến khoảng 25 tuổi mới hoàn thiện.

Khi khả năng kiểm soát hành vi và đánh giá hậu quả còn hạn chế, trẻ dễ sa vào những hành vi bốc đồng và mạo hiểm như bỏ học, bỏ nhà ra đi, lái xe khi chưa đủ tuổi, sử dụng chất kích thích hay tham gia các hoạt động nguy hiểm trên mạng. Một đứa trẻ 15 tuổi có thể đơn giản nghĩ rằng “đi chơi xa qua đêm với bạn chắc là vui lắm” mà không hình dung được những mối nguy hiểm tiềm ẩn.

Lực lượng công an đến trường học ở TPHCM chia sẻ về những thủ đoạn lừa đảo online để học sinh cảnh giác - Ảnh: Thanh Bình

Quan trọng là kết nối chứ không phải theo dõi con

Khi viết những dòng này, tôi chợt nhớ đến bộ phim Adolescence (Biến cố tuổi thành niên) trên Netflix - câu chuyện ám ảnh về Jamie, cậu bé 13 tuổi đã sát hại bạn học bằng nhiều nhát dao. Một trong những cảnh khiến tôi nhớ nhất là cha mẹ Jamie ngồi trong phòng ngủ, gục ngã giữa nỗi đau và sự dằn vặt, cố gắng hiểu điều gì khiến họ nuôi dạy nên một đứa trẻ có thể ra tay giết người.

Người vợ nói với chồng: “Con chẳng bao giờ ra khỏi phòng. Về đến nhà là đóng sầm cửa, chạy thẳng lên lầu dùng máy tính. Có lần thấy đèn phòng còn bật lúc 1g sáng, em gõ cửa nhắc: “Jamie, ngủ đi con, mai còn phải đi học” thế là đèn tắt nhưng thằng bé chẳng hề nói gì”.

Cha Jamie đáp lời: “Chuyện đó chúng ta đâu làm gì được. Trẻ con bây giờ đứa nào chẳng vậy. Mình đâu biết tụi nó xem gì trong phòng...”.

“Nhưng con ở trong phòng mà, đúng không? Mình cứ nghĩ con ở trong phòng là con an toàn chứ! Ở trong phòng thì gây hại gì được cơ chứ?” - người mẹ thảng thốt tiếp lời, nhận ra rằng họ đã mất con ngay trong căn phòng sát cạnh, nơi Jamie đã chìm trong thế giới online độc hại mà cha mẹ hoàn toàn không hình dung nổi.

Dường như không riêng cha mẹ Jamie mà cha mẹ ở Mỹ, Việt Nam hay bất kỳ đâu trên thế giới đều đang loay hoay “dạy con trong hoang mang” giữa thời đại mạng xã hội phát triển như vũ bão, nơi thông tin độc hại và tội phạm công nghệ có thể len lỏi vào cuộc sống của trẻ chỉ với một cú nhấp chuột.

Trong bối cảnh đó, đảm bảo an toàn cho con không chỉ là việc biết con đang ở đâu, đi với ai hay trang bị cho con những kỹ năng tự vệ online và ngoài đời.

Quan trọng hơn cả có lẽ là mối gắn kết bền chặt, sâu sắc giữa cha mẹ và con cái - thứ khiến con luôn cảm thấy nhà là nơi an toàn nhất, khiến con luôn tìm tới cha mẹ khi gian nguy. Điều này cũng từng được giáo sư tâm lý Laurence Steinberg nhấn mạnh: “Nuôi dạy con ở tuổi vị thành niên không phải là theo dõi từng bước con đi mà là xây dựng mối quan hệ khiến các con muốn chia sẻ với cha mẹ mình”.

Hằng Nguyễn