Khi tiếng cười biến chất

Một người đàn ông đứng sát cửa sổ trên một tòa cao ốc văn phòng, nhìn thẳng vào ống kính rồi nói những lời lấp lửng: “Sẽ ra sao nếu tôi…”. Tiếp theo, ống kính quay phim lia ra xa, người đàn ông trong trang phục công sở vờ chúi người nhảy xuống. Tất nhiên đây chỉ là động tác giả. Giây kế tiếp, nhân vật chính đứng thẳng người trở lại, cười đối diện màn hình. Đông đảo khán giả xem đoạn video này bật cười vì cú lừa ấy.

Cười cái tiêu cực để tự xoa dịu mình

Đùa giỡn về áp lực công việc, một thói xấu, khó khăn nào đó trong cuộc sống, thậm chí bỡn cợt về cái chết, đang là trào lưu thu hút nhiều người dùng mạng xã hội ở nhiều độ tuổi.

Hình ảnh, phim ngắn mang phong cách hài đen tồn tại nhan nhản ở gần như mọi ngóc ngách của thế giới mạng ngày nay. Qua video TikTok, meme (hình ảnh được vẽ hoặc chỉnh sửa nhằm mục đích gây cười), cho đến các phần mềm chat, một bộ phận công chúng đang thưởng thức kiểu giải trí lạ đời: cười cợt về những thứ tiêu cực.

Xu hướng cười vào những điều tiêu cực tiềm ẩn ảnh hưởng đáng ngại tới sức khỏe tinh thần - Nguồn ảnh: CNA

Sẽ ra sao khi hài đen hiện diện khắp nơi? Liệu giới trẻ chỉ thuần túy muốn cười vào nỗi đau, bế tắc của mọi người xung quanh với mong mỏi được san sẻ cảm xúc, vực dậy tinh thần? Hay tiếng cười đến từ sự than trách đang dần mất kiểm soát?

“Khái niệm hài đen không còn mới mẻ” - nữ giáo sư, nhà nghiên cứu văn hóa Crystal Abidin (Đại học Curtin, Úc) cho biết. Từ năm 1927, Sigmund Freud - nhà phân tâm học tiên phong người Áo - đã đưa ra định nghĩa: tiếng cười phản ánh nỗ lực tự bảo vệ mình của mỗi chúng ta trước thực tế đau thương. Từ lâu, những nhà tâm lý học đã tiến hành nhiều thực nghiệm kiểm chứng lợi ích từ tiếng cười, trong việc xoa dịu và giảm áp lực cho tâm trí.

Vấn đề nằm ở chỗ, ý nghĩa mặt ngoài và ẩn nghĩa của những lời đùa cợt thoạt nghe có vẻ đầy công kích hoặc chỉ trích. Các chuyên gia phân tích: đang có nhiều vấn đề bất ổn giữa xã hội thời nay. Vì lẽ đó, một số người trẻ vịn vào hài đen để tìm kiếm những nạn nhân cũng đang bị chèn ép trước áp lực cuộc sống giống như họ. Chẳng hạn, ai đó đùa rằng “tôi chỉ có thể ngủ 6 tiếng mỗi ngày” thì một người khác đáp: “Còn tôi chỉ ngủ được 4 tiếng đây”.

Nỗi đau tinh thần có thể trầm trọng hơn

Cô Stella Ong - cố vấn viên tâm lý đang làm việc cho một trung tâm trị liệu sức khỏe tâm thần ở Singapore - lo ngại những câu đùa cợt than thân trách phận, hay đổ lỗi cho hoàn cảnh đã phổ biến tới độ mất kiểm soát, đặc biệt trong lứa tuổi vị thành niên.

Có nhiều yếu tố làm nên sức hút của hài đen. James Chong - tiến sĩ tâm lý học gạo cội người Singapore có nhiều năm kinh nghiệm trị liệu tâm lý - nhận định: “Chúng ta phản ứng trước hài đen cũng xuất phát từ lợi ích của tiếng cười. Nếu bạn có thể cười về điều gì đó khó chịu, bạn dễ cảm thấy được tiếp thêm động lực vượt qua nó”.

Bên cạnh đó, hài đen có thể có lợi cho sức khỏe tinh thần nếu chúng ta học cách nhìn nhận nó từ 2 phía - chủ quan lẫn khách quan. Bạn có thể cười về một điều không hay và nhận thức rõ đó là điều không hay. Nhiều người thích cười đùa về áp lực cuộc sống, ví dụ như chia sẻ với bạn bè một ảnh meme về chủ đề “công việc quá tải”. Nụ cười trong tình huống này đơn giản đến từ cảm giác thấu hiểu nỗi đau, khổ tâm của những người có hoàn cảnh giống mình. Chúng ta không cần đi sâu phân tích góc đen tối hơn của vấn đề, chỉ thuần túy đón nhận sự liên kết, đồng cảm là đủ.

Tuy giúp mang lại giải tỏa nhất thời trước áp lực cuộc sống, hài đen có thể khiến chúng ta bị mắc kẹt dài lâu trong suy nghĩ tiêu cực nếu lạm dụng - Nguồn ảnh: iStock

Ngược lại, các chuyên gia cảnh báo, nếu lạm dụng hay bình thường hóa thói quen than thở bằng tiếng cười, sự cảm thông sẽ biến mất hoàn toàn. Cười cợt thường xuyên về cái tiêu cực có thể khiến nỗi đau tinh thần của bạn trầm trọng hơn. Người trẻ mê muội hài đen có nguy cơ dần mất cảnh giác trước các rối loạn, bất ổn tinh thần bên trong. Một số thậm chí không muốn nhìn thẳng vào chướng ngại trước mắt để vượt qua, mà cứ mãi cười đùa và trách móc cuộc sống.

Bác sĩ tâm lý Roy Chan nêu ra dẫn chứng về những dự án điều tra cho thấy, cảm xúc ở người vốn đã bị stress hoặc mắc chứng rối loạn tâm lý nào đó, có thể thay đổi thất thường hơn, đôi khi tê liệt hoàn toàn, nếu họ tiếp xúc không tiết chế với các nội dung hài đen. Nhìn xa hơn nữa, giới chuyên gia tâm lý học quan ngại phong cách đùa cợt đen tối - độc hại có thể kích thích tư duy tự ti, tự trách hoặc đổ lỗi cho xã hội ở người trẻ, kiểu như gần mực thì đen.

Cần nhận ra giới hạn đúng lúc

Câu hỏi quan trọng cần đặt ra là giới hạn của chúng ta nằm ở đâu? Đùa giỡn về những điều tiêu cực có khích lệ bạn nhìn nhận cuộc sống nghiêm túc hơn, hay chỉ khiến bạn chìm vào hố đen tiêu cực? Tiếng cười có 2 mặt của nó. Khi một lời đùa giỡn đem thêm phiền muộn và than trách, hãy cẩn thận ngẫm lại bạn đang cười điều gì.

Bác sĩ tâm lý Roy Chan tư vấn: “Nếu thấy bạn bè hoặc trẻ vị thành niên yêu thích hài đen quá mức, bạn nên quan tâm thiện chí thay vì chỉ trích. Một câu hỏi quan tâm đúng lúc có thể khiến người chịu sức ép tinh thần mở lời. Suy cho cùng, chúng ta cười đùa nhằm tìm kiếm sự đồng cảm. Được những người xung quanh san sẻ có thể giúp ta tìm lại cân bằng, thay vì lệ thuộc vào tiếng cười tiêu cực”.

Như Ý (theo CNA)