Bí quyết ngắt kết nối ảo, tạo kết nối thật ở quốc gia hạnh phúc nhất thế giới

Những hoạt động ngoài trời bên bạn bè, người thân luôn được coi trọng ở Phần Lan - Ảnh do nhân vật cung cấp

Từng có thời gian sinh sống và học tập tại Phần Lan, hiện làm công việc kết nối và tư vấn chiến lược giáo dục giữa Việt Nam và Phần Lan, thạc sĩ Trần Xuân Diệu đã có cuộc trò chuyện với phóng viên Báo Phụ nữ TPHCM về cách vận hành gia đình, mô hình nuôi dạy con, môi trường giáo dục và quá trình trưởng thành của trẻ em tại quốc gia được xem là hạnh phúc nhất thế giới này.

Thạc sĩ Trần Xuân Diệu

Nói không với công việc trong thời gian bên gia đình

Phóng viên: Cha đẻ của ý tưởng về tin nhắn SMS là một kỹ sư người Phần Lan. Phần Lan cũng là đất nước có Tập đoàn Nokia tạo nền tảng cho sự bùng nổ của điện thoại di động, mở ra kỷ nguyên giao tiếp di động của nhân loại. Thế nhưng, Phần Lan còn là đất nước có nền giáo dục tuyệt vời, khuyến khích trẻ gắn kết với gia đình. Theo chị, họ đã làm điều đó như thế nào, nhất là trong thời đại AI phát triển như vũ bão?

Thạc sĩ Trần Xuân Diệu: Tôi cho rằng bí quyết nằm ở sự cân bằng thời gian. Tại Phần Lan, trẻ đến trường từ 8, 9g đến 14g, toàn bộ thời gian còn lại dành cho gia đình, bạn bè, thể thao, thư viện, hoạt động ngoại khóa, âm nhạc, rừng, xã hội và cả chơi game. Giờ giấc làm việc của người lớn cũng khá tương thích với trẻ. Cha mẹ kết thúc ca làm việc ban ngày lúc 14g nếu làm theo ca hoặc 16g nếu làm hành chính. Ít có cha mẹ phải đi sớm về khuya hay lo kiếm tiền đến kiệt sức. Còn ở Việt Nam, tôi từng rơi vào tình trạng công việc bận rộn tới mức có hôm về nhà lúc đã 20, 21g, sau đó còn phải mở máy tính kiểm tra email công việc. Khi người lớn mệt sẽ không còn đủ năng lượng cho con cái.

Đặc biệt, người lao động Phần Lan có thể tích lũy đến 1 tháng nghỉ hè có lương/năm. Thời gian đó, cả gia đình rủ nhau vào rừng, về “summer cottage” (tạm gọi là nhà mùa hè). Đây cũng là lúc người Phần Lan có vẻ rất bảo thủ khi hoàn toàn nói không với công việc. Thời gian sống và học tập ở Phần Lan, tôi từng biết tới những căn nhà mùa hè bằng gỗ bên hồ hoàn toàn không có internet, nhà vệ sinh hiện đại, tủ lạnh… và phải trữ đồ dưới hầm. Xung quanh chỉ có rừng, sông, phòng xông hơi.

Tại Phần Lan, chi phí ăn uống bên ngoài và các hoạt động giải trí do tư nhân tổ chức rất đắt đỏ. Bia, rượu, thuốc lá, tiền phòng khách sạn cho gia đình… rất lớn. Từ đó, người dân có xu hướng thu vén các hoạt động trong phạm vi với người thân và tận dụng những cơ sở vui chơi giải trí của nhà nước. Những cơ sở này được xây dựng và vận hành hết sức chỉn chu, khiến người dân hoàn toàn tin tưởng và thoải mái khi sử dụng công viên, bảo tàng hay các khu rừng.

Từ thực tế nấu ăn ở nhà rẻ và chất lượng hơn rất nhiều so với đi ăn một bữa thịnh soạn bên ngoài, người Phần Lan (cả nam và nữ) đều biết nấu ăn, nấu rất giỏi, rất ngon, hiểu sâu về an toàn vệ sinh thực phẩm. Rất nhiều người Phần Lan có bằng nghiệp vụ an toàn vệ sinh thực phẩm và đều biết tổ chức các hoạt động để cùng vui chơi với con cái. Trẻ em lớn lên trong môi trường như vậy cũng yêu thích và biết trân trọng hoạt động gia đình.

* Khuyến khích kết nối gia đình nhưng người Phần Lan cũng vô cùng tôn trọng không gian riêng của trẻ. Chị thấy điều này có mâu thuẫn, có gây khó khăn gì cho cha mẹ trong giáo dục con?

- Đúng là người Phần Lan tôn trọng không gian riêng, trẻ em có phòng riêng. Khi đi học cũng vậy, người Phần Lan ít khi chia sẻ phòng riêng với ai, mô hình ký túc xá với nhiều giường trong một phòng ít khi được tìm thấy ở Phần Lan.

Ở Phần Lan, từ nhỏ con cái đã được khuyến khích tự ra quyết định cho việc học hành, bạn bè, sự nghiệp, gia đình. Trẻ em được rèn luyện tính độc lập ngay từ nhỏ trong gia đình, nhà trường và xã hội. Người Phần Lan tin tưởng lẫn nhau, tin tưởng vào hệ thống xã hội và chính sự an toàn, lành mạnh trong môi trường sống cho phép trẻ tự do khám phá, phát triển. Nhờ đó, quá trình ra quyết định của trẻ trở nên thuận lợi hơn vì có ít “biến số” hay rủi ro lớn cản trở. Có thể nói trẻ em ở Phần Lan độc lập từ sớm nhờ sức mạnh giáo dục từ gia đình, nhà trường và được xã hội ủng hộ, tạo điều kiện. Đó là sự độc lập tích cực chứ hiếm khi là dấu hiệu của khoảng cách với cha mẹ.

Người Phần Lan có văn hóa chú trọng xây dựng tổ ấm, chăm chút không gian sống và sắm sửa các vật dụng trong gia đình. Nhìn vào những thương hiệu nội thất lớn của Bắc Âu, bạn sẽ dễ dàng nhận thấy người Bắc Âu nói chung và người Phần Lan nói riêng chăm chút nhà cửa của họ như thế nào. Những người bạn Phần Lan tôi quen, một khi đã quyết định lập gia đình thường có xu hướng kết hôn khá sớm.

Ở Phần Lan, Ngày của Cha và Ngày của Mẹ thực sự là những ngày lễ lớn. Tôi từng được nhiều người bạn sinh sống ở nhiều quốc gia khác chia sẻ về sự đứt kết nối với con cái nhưng hiếm khi nghe người Phần Lan than vãn về vấn đề này.

Hạn chế điện thoại, kết nối chặt với thiên nhiên

* Trẻ mê điện thoại cũng là thực trạng giáo dục Việt Nam đang đối mặt, nhiều gia đình quan tâm. Chị có thể chia sẻ sâu hơn về cách làm của Phần Lan - làm sao hạn chế thiết bị điện tử mà trẻ không bị sốc?

- Người Phần Lan không chỉ nổi tiếng toàn cầu về công nghệ viễn thông mà còn được biết đến với ngành công nghiệp video game phát triển mạnh mẽ. Nhìn chung, họ có đủ lý do để tiếp xúc nhiều với công nghệ và thiết bị điện tử.

Vậy mà, tháng 8/2025, Quốc hội Phần Lan chính thức thông qua luật hạn chế sử dụng điện thoại trong giờ học cho trẻ độ tuổi tiểu học và giáo dục cơ bản (7-16 tuổi). Học sinh vẫn được phép mang theo điện thoại khi đi học nhưng không được sử dụng, trừ khi có sự cho phép của giáo viên. Nhà trường có quy chế rõ ràng về việc cất giữ điện thoại, có hình thức phạt đồng thời phát triển thêm các hoạt động thay thế trong giờ chơi.

Chỉ vài năm trước, nhiều phụ huynh Phần Lan cũng có xu hướng mua điện thoại thông minh cho con nhỏ với kỳ vọng trẻ sớm phát triển kỹ năng số, tránh bị tụt hậu so với xã hội. Tuy nhiên, họ càng lúc càng thấy rằng sử dụng internet an toàn và có trách nhiệm là điều quan trọng.

* Phần Lan nổi tiếng với triết lý về hạnh phúc khác biệt, cân bằng cuộc sống với thiên nhiên. Chị có cho rằng đó là yếu tố khác biệt và điểm cộng thu hút của quốc gia này?

- Khi hỏi một người Phần Lan cuối tuần này làm gì, bạn sẽ nghe: tôi vào rừng, tôi đi công viên, tôi đi săn, tôi chăm sóc ngôi nhà mùa hè, tôi đi hái trái, tôi đi hái nấm… Câu trả lời thay đổi theo từng mùa nhưng chắc chắn sẽ có gì đó liên quan đến thiên nhiên. Nếu bạn hỏi một người Phần Lan muốn xem gì khi đến thăm TPHCM, họ sẽ trả lời “Tôi muốn đi thăm viện bảo tàng”.

Không phải khi lớn lên họ mới gần gũi với thiên nhiên, muốn bày tỏ sự hiểu biết về quy luật tự nhiên, về mẹ thiên nhiên hay muốn tìm hiểu về lịch sử, văn hóa mà từ nhỏ họ đã được huấn luyện để trở nên như vậy. Đến Phần Lan, ngay cả trong mùa đông, bạn sẽ thấy trẻ mới biết đi được giáo viên dẫn vào rừng, đối mặt với tuyết và gió. Vào mùa hè, cha mẹ thường dẫn con về những ngôi nhà mùa hè, cách xa thành thị.

Tôi tin rằng nhờ nền tảng tài chính vững vàng, khả năng tiếng Anh tốt và việc di chuyển thuận tiện trong khối châu Âu, người Phần Lan có nhiều điều kiện để khám phá thiên nhiên không chỉ ở các quốc gia châu Âu khác mà còn ở những châu lục xa hơn.

Tôi luôn nghĩ liệu trẻ con hay người lớn chúng ta có bao giờ tự hỏi: Trái đất đã được tạo ra như thế nào? Sự sống duy trì ở đó ra sao? Bạn không cần trở thành nhà khoa học để có quyền hỏi những câu hỏi này. Chỉ khi có sự tò mò về lịch sử hình thành của chúng ta, về môi trường xung quanh, ta mới có ý thức về tương lai chúng.

Tôi mong chúng ta sẽ có những thế hệ biết nghĩ về những điều lớn lao và có trách nhiệm, chứ không chỉ bận tâm hôm nay săn gì trên Shopee hay đi buffet chỗ nào ngon nhất.

* Cảm ơn chị đã chia sẻ.

Huyền Thanh (thực hiện)