Sự lệ thuộc của phụ nữ: Di sản sinh học hay rào cản xã hội?

Thậm chí, trước những quyết định của chồng, dù không đồng tình, cô ấy vẫn chọn cách chấp nhận để giữ hòa khí. Và rồi sau đó, cô phải hứng chịu rất nhiều hệ lụy. Cô lờ mờ nhận ra đã đánh mất chính mình sau hôn nhân. Rõ ràng nữ giới chúng ta rất dễ bị ảnh hưởng và phụ thuộc trong mối quan hệ với đàn ông.

Ảnh mang tính minh họa - Shutterstok

Khuynh hướng lệ thuộc cả tâm lý lẫn kinh tế

Điều này không chỉ xuất phát từ cấu trúc xã hội mà còn gắn liền với di sản sinh học và dấu ấn tiến hóa của loài người. Từ ngàn xưa, sự khác biệt sinh học đã đặt phụ nữ vào vị trí yếu thế. Mang thai và sinh nở khiến họ tạm rời khỏi khả năng lao động nặng, di chuyển và tự vệ.

Sự chênh lệch về cơ bắp, sức mạnh thể chất càng củng cố điều đó. Trong bối cảnh nguyên thủy, phụ nữ buộc phải dựa vào sự bảo vệ và nguồn sống từ đàn ông để đảm bảo sự sống còn cho bản thân và con cái.

Bên cạnh đó, việc quan hệ tình dục còn lưu dấu trong hệ thần kinh của chúng ta một cách mạnh mẽ. Khi quan hệ, cơ thể tiết ra oxytocin - hoóc môn gắn kết - tác động trực tiếp đến các vùng não xử lý trí nhớ và cảm xúc, khiến những trải nghiệm này dễ in hằn và gợi nhớ. Đồng thời, dopamine củng cố cảm giác khoái lạc, khiến bộ não liên kết người bạn đời với hạnh phúc và sự thỏa mãn.

Nghiên cứu của Carter (1998) và Feldman (2012) chỉ ra rằng oxytocin không chỉ củng cố mối quan hệ mẹ - con mà còn thúc đẩy sự gần gũi tình cảm giữa 2 giới. Sau những khoảnh khắc thân mật, nhiều phụ nữ cảm thấy gần gũi và muốn hòa hợp hơn với bạn đời, đôi khi dễ nhường nhịn trong các quyết định. Vì thế, nhiều anh đã dùng chiêu thức này như cách để xí xóa mọi lỗi lầm.

Những dấu ấn trên còn in sâu trong tâm lý. Theo lý thuyết gắn bó của Bowlby (1969) và các nghiên cứu của Ainsworth (1978), phụ nữ có xu hướng phát triển lo âu gắn bó, nhạy cảm với việc bị từ chối, sợ bị bỏ rơi và đôi khi dễ dựa vào cảm xúc hay sự hiện diện của người khác trong mối quan hệ tình cảm.

Nhiều nghiên cứu cũng cho thấy mối quan hệ với người chồng là một trong những yếu tố dự báo mạnh nhất của trầm cảm sau sinh. Hơn nữa, các lớp học chinh phục đàn ông phổ biến từ Đông sang Tây phản ánh nhu cầu thực tế: nhiều phụ nữ muốn học cách thu hút, hiểu và duy trì mối quan hệ với nam giới.

Xã hội và văn hóa càng củng cố khuynh hướng đó. Hàng ngàn năm phụ hệ đã trao quyền lực về đất đai, chính trị, tài sản và hôn nhân cho đàn ông. Giá trị của phụ nữ gắn chặt với vai trò làm vợ, làm mẹ, người giữ lửa gia đình. Những ai vượt khỏi chuẩn mực thường bị coi là lệch chuẩn. Trong nhiều thế kỷ, phụ nữ bị hạn chế tiếp cận tri thức và cơ hội nghề nghiệp, khiến họ khó thoát khỏi vòng tròn lệ thuộc cả về kinh tế lẫn tâm lý.

Trân trọng gắn kết tự nhiên để nuôi dưỡng tự do

Ngày nay, bức tranh đã khác hẳn. Giáo dục, phong trào nữ quyền và những thay đổi về kinh tế - xã hội mở ra nhiều cơ hội để phụ nữ tự chủ, tự quyết, từ khả năng kiếm sống đến tham gia các hoạt động xã hội, chính trị, khẳng định bản thân ngoài khuôn khổ gia đình. Tuy nhiên, những dấu ấn sinh học, tâm lý và di sản tiến hóa vẫn hiện hữu một cách tinh tế.

Sự lệ thuộc ấy đâu phải là điều để tự chê trách. Nó không nên được nhìn như một rào cản mà như một di sản tiến hóa từng giúp con người tồn tại. Hiểu được điều đó, phụ nữ có thể bước tiếp với thái độ bớt khắt khe, vừa trân trọng những gắn kết tự nhiên vừa nuôi dưỡng sự tự do. Chỉ cần ý thức rằng mình luôn có quyền lựa chọn, chúng ta sẽ tăng cường khả năng tự nhận thức và nuôi dưỡng một mối quan hệ lành mạnh, cân bằng.

Gắn kết vì yêu thương chứ không phải vì lệ thuộc. Khoảnh khắc bạn tôi nhận ra đã đánh mất bản thân cũng chính là lúc khởi nguồn cho việc học lại cách yêu chính mình một cách trọn vẹn.

Nguyễn Vân Anh