Con người càng phụ thuộc vào AI, trí tuệ càng thoái hóa

Phụ thuộc vào AI quá nhiều khiến não bộ lười tư duy, khả năng phản biện kém. - Ảnh minha họa: istock

Trong khi AI ngày càng thông minh và hiện diện sâu rộng trong cuộc sống, ngày càng nhiều chuyên gia cảnh báo rằng con người có thể đang bước vào quá trình ''tự thuần hóa'' bản thân, không còn cần phải vận dụng trí não để giải quyết vấn đề, bởi mọi câu trả lời đều có sẵn từ máy móc.

''Con người có thể dần trở thành những sinh vật thuần hóa bởi AI, giống như những con vật được nuôi nhốt'' - giáo sư Maeng Sung-hyun (Phó hiệu trưởng Đại học Taejae, Seoul) - nhận định.

AI đang "ăn mòn" não người?

Từ lâu, khoa học thần kinh đã chỉ ra rằng những kỹ năng nào không được sử dụng sẽ suy giảm. Giống như việc dùng GPS thường xuyên làm giảm khả năng định hướng, hay ngừng sử dụng một ngôn ngữ khiến mạng lưới thần kinh liên quan bị suy yếu.

Giờ đây, khi người dùng ngày càng ỷ lại các công việc suy nghĩ cho AI, từ viết lách, thiết kế hình ảnh cho đến đưa ra quyết định... các chuyên gia lo ngại não người đang bị ''lập trình'' theo hướng tiêu cực.

Giáo sư Subhi Kakk, chuyên ngành Khoa học máy tính tại Đại học Bang Oklahoma (Mỹ), nhận định: ''Việc tiếp xúc liên tục với AI đang làm con người trải qua hiện tượng 'teo nhận thức' (cognitive atrophy) - tức là khả năng tư duy độc lập suy giảm. Cũng như cơ bắp yếu đi khi không vận động, 'cơ bắp tư duy' của con người cũng đang teo tóp lại.”

Ông cũng cho biết thêm: ''Chúng ta đã bắt đầu ủy thác quá trình ra quyết định cho máy móc ở nhiều lĩnh vực, từ chính trị, khoa học đến đời sống hàng ngày. Tất cả vì sự tiện lợi, và cả sự lười biếng''.

Dùng AI nhiều thì tư duy phản biện giảm mạnh

Một nghiên cứu của giáo sư Michael Gerlich và nhóm nghiên cứu tại Trường Kinh doanh Thụy Sĩ cho thấy những người sử dụng AI (như ChatGPT) thường xuyên có điểm số tư duy phản biện thấp hơn đáng kể. Khảo sát trên 666 người tại Anh cho thấy mức độ phụ thuộc vào AI có tương quan nghịch với khả năng tư duy phản biện (hệ số tương quan -0,68).

Bên cạnh đó, mức độ ''phó mặc nhận thức'' - tức là thói quen giao phó ghi nhớ, tính toán, phân tích cho thiết bị ngoài như AI lại có hệ số tương quan dương mạnh (+0,72). Nói cách khác, càng dùng AI nhiều, con người càng không muốn tự mình suy nghĩ hay ghi nhớ.

Một nghiên cứu khác từ Đại học Carnegie Mellon (Mỹ) phối hợp với Microsoft, khảo sát 319 lao động tri thức sử dụng AI ít nhất một lần mỗi tuần trong công việc, cho thấy: AI khiến mọi hoạt động trí tuệ từ hiểu biết, phân tích đến tổng hợp đều trở nên "ít tốn công sức" hơn. Nhưng đó cũng là vấn đề: chính vì "ít tốn sức", nên tư duy con người đang dần bị bỏ lại phía sau.

Không thể phủ nhận được lợi ích của AI đối với đời sống nhưng người dùng nên ứng dụng hợp lý để tránh việc đánh mất tư duy. - Ảnh minh họa: istock

AI và sự phân hóa người dùng

AI không chỉ tạo ra sự thay đổi về cách tư duy, mà còn làm gia tăng khoảng cách giữa các nhóm người. Giáo sư Karl Stratos (Đại học Rutgers, Mỹ) cảnh báo: ''Chúng ta đang tiến tới sự phân hóa rõ rệt: một nhóm nhỏ ''siêu người dùng'' có khả năng tận dụng AI như một công cụ sáng tạo, và phần đông còn lại trở thành người phụ thuộc, dần đánh mất khả năng tư duy.''

''AI là công cụ trung lập. Nhưng nó khuếch đại sự khác biệt: người giỏi sẽ càng giỏi, người yếu sẽ càng tụt hậu. Sự phân hóa này sẽ ảnh hưởng trên mọi lĩnh vực xã hội'' - ông nhận định.

Mối lo không chỉ dừng ở người lớn. Việc học sinh ngày nay cũng lệ thuộc vào AI ngay từ nhỏ có thể ảnh hưởng đến khả năng tư duy, giải quyết vấn đề lâu dài.

Giáo sư Hamsa Bastani (Trường Kinh doanh Wharton, Đại học Pennsylvania, Mỹ) đã thực hiện một nghiên cứu tại Thổ Nhĩ Kỳ trên gần 1.000 học sinh trung học. Kết quả cho thấy nhóm học sinh học sử dụng chatbot AI đạt điểm kiểm tra cuối kỳ thấp hơn 17% so với nhóm học bằng sách vở truyền thống. Theo ông, ''việc bỏ qua quá trình tự học, tự suy nghĩ và phó mặc mọi thứ cho AI có thể khiến người học đánh mất khả năng tiếp thu sâu và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả''.

AI đang mở ra kỷ nguyên mới của sáng tạo và hiệu suất, nhưng cũng đặt ra thách thức chưa từng có về nhận thức, giáo dục và công bằng xã hội. Nếu con người không xây dựng thói quen sử dụng AI một cách chủ động và có suy nghĩ, thay vì lệ thuộc thì nguy cơ ''thoái hóa trí tuệ'' không còn là viễn cảnh xa vời.

Nhật Minh (theo Chosun, Technews)