AI và nguy cơ bất bình đẳng giáo dục

Khoảng cách số dẫn đến bất bình đẳng mới

Khảo sát của Công ty Tư vấn Gallup và Quỹ Walton Family (Mỹ) vào năm học 2024-2025, nhiều giáo viên cho rằng việc học sinh sử dụng AI hằng tuần có thể làm giảm khả năng tư duy và phản biện. Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy việc áp dụng AI thiếu thận trọng có thể vô tình nới rộng khoảng cách học tập, tạo ra những bất bình đẳng mới, gây khó khăn cho cả giáo viên lẫn học sinh.

Theo báo cáo từ Viện Phát triển Giáo dục Hàn Quốc (KEDI), việc mở rộng các công cụ học tập kỹ thuật số có thể làm gia tăng chênh lệch giữa những học sinh học tốt và những em còn gặp khó khăn. Những học sinh có thành tích cao, đến từ các gia đình khá giả thường có kỹ năng số tốt hơn, củng cố mô hình “người giàu càng giàu, người nghèo càng nghèo” trong giáo dục.

Nhiều chuyên gia lo ngại việc áp dụng không đồng đều AI trong giáo dục có thể dẫn đến bất bình đẳng trong giáo dục - Ảnh minh hoạ: Shutterstock

Một khảo sát năm 2023 của KEDI cho thấy trong việc tìm kiếm và lưu trữ tài liệu kỹ thuật số, học sinh đến từ những gia đình có thu nhập cao có kết quả tốt hơn nhóm học sinh gia đình thu nhập thấp.

Sự bất bình đẳng không chỉ giới hạn ở việc tiếp cận công nghệ. Nghiên cứu của tổ chức tư vấn giáo dục The Learning Agency (Mỹ) cho thấy, khi chấm điểm các bài luận của học sinh, ChatGPT có xu hướng tái hiện lại sự bất bình đẳng đã tồn tại trong dữ liệu được dùng để đào tạo mô hình. “Nếu mô hình AI củng cố sự chênh lệch điểm số hiện có, học sinh có thể nhận điểm thấp hơn không phải vì bài viết kém, mà là vì định kiến” - Kennedy Smith - tác giả nghiên cứu - cho biết.

Về lâu dài, điều này có thể ảnh hưởng đến sự tự tin học thuật, cơ hội tiếp cận các khóa học nâng cao, thậm chí cả việc nhập học đại học, khuếch đại sự bất bình đẳng thay vì thu hẹp chúng.

Cẩn trọng và không chùn bước

Đối mặt với những thách thức trên, các chuyên gia kêu gọi một cách tiếp cận thận trọng và có chiến lược rõ ràng. Thay vì thay thế hoàn toàn người đứng lớp, AI nên đóng vai trò hỗ trợ, chẳng hạn như cung cấp phản hồi về thông tin, cấu trúc bài học, trong khi việc đánh giá cuối cùng vẫn thuộc về giáo viên.

Các nhà phát triển công nghệ cũng có trách nhiệm xây dựng các công cụ AI có khả năng nhận biết và giảm thiểu tính thiên vị. Bà Olga Russakovsky - giáo sư khoa học máy tính tại Đại học Princeton (Mỹ) - nhận xét: “Chúng ta sẽ bỏ lỡ tiềm năng của công nghệ nếu không mở rộng khả năng tiếp cận giáo dục AI”.

Còn bà Robin Lake cho rằng, thay vì bối rối trước AI, hãy suy nghĩ về những gì ngành giáo dục muốn đem lại cho học sinh và liệu AI có thể giúp đạt được điều đó như thế nào. Đó mới là con đường hiệu quả và khả thi.

Sự thiếu chuẩn bị của đội ngũ giáo viên cũng là một rào cản lớn khi áp dụng AI. Theo khảo sát của Gallup và Quỹ Walton Family tại Mỹ, chỉ 19% giáo viên cho biết trường học của họ có chính sách sử dụng AI. Phần lớn giáo viên (hơn 40%) hoàn toàn không dùng AI. Điều này tạo nên sự chênh lệch lớn về mức độ thành thạo và áp dụng công nghệ giữa các trường.

Linh La (theo NPR, Ed Surge, Korea Joongang Daily, K12Dive, Phys.org)