Chăm sóc sức khỏe tâm thần cho người già - vấn đề còn bỏ ngỏ

Ở tuổi 85 bà Ikuko Arai mới nghỉ hưu. Bà nói, bà rất vui khi rút lui khỏi vai trò của mình tại một tổ chức phi lợi nhuận ở thủ đô Tokyo nhưng cũng lo lắng hơn. Bà Arai sống một mình kể từ khi chồng qua đời cách đây 16 năm. Bà sợ nghỉ việc sẽ khiến bà bị cô lập khỏi xã hội và có thể dẫn đến “cái chết cô đơn”.

Đó là một điệp khúc phổ biến ở Nhật Bản nói riêng và thế giới nói chung, khi dân số đang già đi nhanh chóng và tuổi thọ ngày càng được nâng cao. Thống kê ở nhiều nước cho thấy, tuổi thọ cao không đồng nghĩa với sống lâu khỏe mạnh. Chăm sóc người già đang là vấn đề nan giải của nhiều nước. Theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), năm 2024 có 1,2 tỉ người trên thế giới từ 60 tuổi trở lên. Con số này dự kiến sẽ là 1,4 tỉ người vào năm 2030 và 2,1 tỉ người vào năm 2050. Số người từ 80 tuổi trở lên dự kiến vào năm 2050 là 426 triệu.

“Sự lo lắng khi phải ở một mình là vô cùng lớn. Trước đây, tôi không cảm thấy bị cô lập về mặt xã hội vì tôi có việc làm, nhưng bây giờ tôi đã nghỉ hưu, tôi không còn việc gì để bận rộn nữa, đó là điều tôi rất lo ngại. Chúng ta đang sống trong một thời đại mà người già không còn sống với con cháu trong một ngôi nhà, họ sống một mình. Nhiều người, đặc biệt là phụ nữ, cảm thấy thật sự cô đơn và bế tắc” - bà Ikuko Arai nói.

Người già thường đối mặt với sự cô đơn, nhưng ít được quan tâm chăm sóc, nhất là về mặt tinh thần, tâm thần - Nguồn ảnh: Getty Images

Thực tế cho thấy, người cao tuổi đóng góp cho xã hội và cộng đồng ngày càng lâu. Mặc dù hầu hết đều có sức khỏe tốt, nhưng nhiều người có nguy cơ bị các vấn đề về sức khỏe tâm thần như trầm cảm và rối loạn lo âu. Nhiều người bị suy giảm khả năng vận động, đau mãn tính, suy nhược, sa sút trí tuệ hoặc các vấn đề sức khỏe khác và rất cần một số hình thức chăm sóc dài hạn. Nhiều người còn có khả năng gặp nhiều tình trạng cùng một lúc.

Theo Ước tính y tế toàn cầu (GHE), khoảng 14% người từ 60 tuổi trở lên, sống với rối loạn tâm thần. Các tình trạng sức khỏe tâm thần phổ biến nhất đối với người lớn tuổi là trầm cảm và lo lắng. Ước tính của GHE cho thấy trên toàn cầu, khoảng 1/4 ca tử vong do tự tử (27,2%) là ở những người từ 60 tuổi trở lên. Theo các chuyên gia y tế và lão khoa, các tình trạng sức khỏe tâm thần ở người cao tuổi thường không được công nhận và điều trị đầy đủ. Sự kỳ thị xung quanh tình trạng này có thể khiến mọi người miễn cưỡng tìm kiếm sự giúp đỡ. Tiếp xúc với nghịch cảnh, mất năng lực nội tại và suy giảm các chức năng đều có thể dẫn đến đau khổ tâm lý ở người già.

“Sự cô lập xã hội và cô đơn ảnh hưởng đến khoảng 1/4 người cao tuổi, là những yếu tố nguy cơ chính đối với tình trạng sức khỏe tâm thần trong cuộc sống sau này. Lạm dụng người cao tuổi cũng vậy, bao gồm bất kỳ hình thức lạm dụng thể chất, lời nói, tâm lý hoặc tài chính, cũng như bỏ bê. Theo thống kê, cứ 6 người lớn tuổi thì có một người bị lạm dụng, thường là bởi chính người chăm sóc họ. Lạm dụng người lớn tuổi gây ra hậu quả nghiêm trọng, có thể dẫn đến trầm cảm và lo lắng” - theo WHO.

Cũng theo WHO, một số người cao tuổi có nguy cơ trầm cảm và lo lắng cao hơn vì điều kiện sống tồi tệ, sức khỏe thể chất, mắc các bệnh mãn tính (bệnh tim, ung thư hoặc đột quỵ), tình trạng thần kinh (sa sút trí tuệ)… nhưng ít được tập trung chăm sóc. Vì thế, trong một báo cáo vào cuối năm 2024, WHO đưa ra các chiến lược phòng ngừa và nâng cao sức khỏe tâm thần cho người cao tuổi, tập trung vào việc hỗ trợ người già khỏe mạnh. Điều đó có nghĩa là tạo ra môi trường vật chất giúp người già giảm bất ổn về tài chính và bất bình đẳng thu nhập; thêm nhiều chương trình hỗ trợ xã hội cho người cao tuổi như ăn uống cân bằng, hoạt động thể chất bên cạnh chăm sóc sức khỏe chuyên sâu… Ở giai đoạn này của cuộc đời, các hoạt động xã hội có thể cải thiện đáng kể sức khỏe tinh thần, làm giảm các triệu chứng trầm cảm ở người già vốn dễ tổn thương và ít được quan tâm.

Thanh Trà (theo WHO, DW, Japan Times)