Nghệ sĩ nhân dân Thái Ly: Đại thụ ngành múa

Đồng nghiệp nhiều thế hệ đã dành cho Nghệ sĩ nhân dân (NSND) Thái Ly nhiều sự kính trọng và xem ông là: “đại thụ ngành múa”, “con chim đầu đàn của múa Việt Nam”, “nhà sư phạm tài năng, đức độ”… Mỗi cách gọi đều là sự ghi nhận những đóng góp và ảnh hưởng của ông với nghệ thuật múa Việt Nam.

Tài năng toàn diện

Tốt nghiệp xuất sắc chuyên ngành biên đạo múa tại Học viện Nghệ thuật múa Bắc Kinh (Trung Quốc), NSND Thái Ly về nước, góp phần sáng lập Trường Múa Việt Nam (nay là Học viện Múa Việt Nam). Ở cương vị phó hiệu trưởng, ông xây dựng phương pháp đào tạo bài bản, kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý luận và thực hành, đào tạo nên nhiều thế hệ diễn viên, biên đạo tài năng.

Tiết mục múa Mâm vàng Cửu Long trong một chương trình nghệ thuật chuyên nghiệp tại Cần Thơ

Sau năm 1975, ông tiếp tục mở rộng mạng lưới đào tạo vào phía Nam, thành lập Trường Múa TPHCM, đặt nền móng cho sự phát triển bền vững của nghệ thuật múa Việt Nam từ Bắc vào Nam.

Ở lĩnh vực sáng tác, NSND Thái Ly để lại nhiều tác phẩm kinh điển như Cánh chim và ánh mặt trời, Katu, Đôi bờ, Bà mẹ miền Nam, Bài ca hy vọng, Mâm vàng Cửu Long… Mỗi tác phẩm là sự hòa quyện giữa vẻ đẹp hình thể, chiều sâu nội tâm, tinh thần dân tộc và hơi thở hiện đại.

Đóng góp của NSND Thái Ly cho nghệ thuật múa còn ở tâm huyết ông dành cho công tác lý luận, xây dựng giáo trình đào tạo, phát triển nghệ thuật múa trên nền tảng gìn giữ bản sắc dân tộc và tiếp thu tinh hoa thế giới. Tư duy sáng tạo của ông đã ảnh hưởng sâu rộng đến nghệ thuật múa Việt Nam suốt nhiều thập niên. Không chỉ vậy, NSND Thái Ly còn là nghệ sĩ múa đầy tài năng.

Tại hội thảo “Giáo sư, NSND Thái Ly - cuộc đời và sự nghiệp” nhân kỷ niệm 91 năm ngày sinh của ông, tiến sĩ, NSND Phạm Anh Phương - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ múa Việt Nam - khẳng định: “Nghệ thuật múa Việt Nam tự hào có một tên tuổi lớn như NSND Thái Ly. Ông đã để lại di sản đồ sộ trong sự nghiệp hình thành và phát triển nghệ thuật múa Việt Nam trên cả 4 lĩnh vực: sáng tác, đào tạo, lý luận và biểu diễn. Những đóng góp của ông không chỉ nằm trong khuôn khổ của một môn nghệ thuật mà có sức lan tỏa rộng lớn cả không gian, thời gian”.

Tiên phong kết hợp truyền thống và hiện đại

Theo NSND Ứng Duy Thịnh, NSND Thái Ly ghi dấu ấn sâu sắc trong nghệ thuật múa Việt Nam với 3 yếu tố chủ đạo: tính dân tộc, hình tượng nghệ thuật sâu sắc và ngôn ngữ biểu đạt giàu hình ảnh. Tính dân tộc luôn là nền tảng xuyên suốt trong các tác phẩm của ông, thể hiện qua đề tài gắn bó mật thiết với quê hương, đất nước và con người Việt Nam. Từ cuộc sống chiến đấu kiên cường của đồng bào Tây Nguyên (Katu), khát vọng tự do cháy bỏng (Cánh chim và ánh mặt trời) đến hình ảnh người mẹ miền Nam kiên cường (Bà mẹ miền Nam)…, các tác phẩm của ông thấm đẫm tinh thần dân tộc và tình yêu sâu sắc với con người.

Mua Katu, một trong nững tác phẩm tiêu biểu của NSND Thái Ly (Ảnh: Hội Nghệ sĩ múa)

Không chỉ đơn thuần phản ánh hiện thực, NSND Thái Ly còn vận dụng tư duy hiện đại để nâng tầm nghệ thuật múa, tạo nên những tác phẩm vừa giàu chất thơ, triết lý vừa có cấu trúc chặt chẽ và ngôn ngữ hình thể sáng tạo. Theo NSND Lê Huân, NSND Thái Ly là một trong những biên đạo múa Việt Nam tiên phong sử dụng ngôn ngữ múa cổ điển châu Âu vào các tác phẩm múa dân gian, dân tộc từ thập niên 1960. Ông đã thành công trong việc làm mới ngôn ngữ múa dân tộc, đưa nghệ thuật múa Việt Nam từ lễ hội dân gian truyền thống tiến vào quỹ đạo chuyên nghiệp, hiện đại.

Trong số các tác phẩm tiêu biểu, Mâm vàng Cửu Long - tác phẩm trong danh sách 50 tác phẩm văn học nghệ thuật tiêu biểu của TPHCM giai đoạn 1975-2025 - là minh chứng rõ nét cho phong cách kết hợp truyền thống và hiện đại của NSND Thái Ly, đồng thời thể hiện rõ tinh thần dân tộc trong nghệ thuật ông theo đuổi. Dựa trên điệu múa mâm vàng từ nghệ thuật múa bóng rỗi Nam Bộ, NSND Thái Ly đã sáng tạo, phát triển và nâng tầm để Mâm vàng Cửu Long trở thành tác phẩm kinh điển của nghệ thuật múa Việt Nam.

Ông Lê Nguyên Hiều - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ múa TPHCM - nhận định: “Mâm vàng Cửu Long là tác phẩm đặt nền móng cho chất liệu múa mâm trong nghệ thuật múa hiện đại. Ngày nay, múa mâm vàng trở thành nét đặc trưng trong các lễ hội vùng Nam Bộ và là nét đặc trưng của vùng đất phương Nam”.

Múa mâm vàng đòi hỏi người múa thuần thục kỹ thuật kết hợp giữa sự uyển chuyển, mềm mại của nghệ thuật múa và kỹ năng giữ thăng bằng của nghệ thuật xiếc. Nghệ sĩ múa phải tập luyện để chuyển mâm bằng tay và chân, đội mâm và giữ thăng bằng trên đầu, trong khi vẫn phải thực hiện các động tác múa trên nền âm nhạc. Đây là tiết mục có độ khó cao, đòi hỏi thời gian tập luyện bền bỉ. Tiết mục này thường được trình diễn tại nhiều cuộc thi múa dân gian và hiện đại, góp phần tạo điểm nhấn văn hóa truyền thống đặc sắc.

Nhắc về NSND Thái Ly, các đồng nghiệp nhiều thế hệ của ông đều có chung nhận xét: NSND Thái Ly không chỉ đi tìm cái đẹp trong nghệ thuật mà còn sống trọn vẹn với cái đẹp trong nhân cách. Chính từ đó, di sản nghệ thuật của ông vẫn tỏa sáng bất chấp thời gian.

Hoa Huyền