Không nên nóng vội

Phóng viên: Ông đánh giá thế nào về chủ trương hạn chế xe xăng, thay bằng xe điện ở TPHCM?

Ông Nguyễn Minh Đồng: Tôi hoàn toàn ủng hộ mục tiêu giảm ô nhiễm không khí và hướng tới phương tiện xanh. Nhưng theo tôi, không thể làm kiểu nóng vội. Ở Đức, họ bắt đầu từ những thay đổi nhỏ: nâng tiêu chuẩn khí thải, tăng độ phủ của phương tiện công cộng chạy bằng năng lượng sạch, tăng tỉ trọng năng lượng tái tạo, ban hành các chính sách hỗ trợ tài chính. Quá trình này ở các đô thị trên thế giới có thể kéo dài hàng chục năm.

Ở Đức, dù 60% điện có nguồn gốc tái tạo, họ vẫn không ra những mệnh lệnh hành chính để hạn chế xe xăng. Ngay cả ở Mỹ - nơi có trạm sạc dày đặc hơn Việt Nam rất nhiều - việc đi xe điện vẫn gây nhiều bất tiện cho người tham gia giao thông. Không phải lúc nào người dân cũng đi qua khu vực có trạm sạc, thời gian sạc lại lâu, pin bị chai sau vài năm, khó tìm được chỗ sửa chữa khi xe hỏng hóc.

Do vậy, Mỹ và nhiều nước châu Âu đã giảm dần các chính sách hỗ trợ cho xe điện, nới lỏng các hạn chế đối với xe xăng và họ tập trung giảm phát thải bằng việc áp dụng các tiêu chuẩn khí thải từ Euro 1 đến Euro 6.

Việc vội vàng hạn chế xe xăng sẽ gây ra những khó khăn lớn cho cả người tham gia giao thông lẫn doanh nghiệp sản xuất, mua bán xe xăng.

* Theo ông, thách thức lớn nhất khi xây dựng vùng phát thải thấp (LEZ) để hạn chế xe xăng ở TPHCM là gì?

- Thách thức lớn nhất không chỉ nằm ở kỹ thuật mà còn ở sự chưa sẵn sàng về hạ tầng và điều kiện thực tế của người dân. Theo thống kê, TPHCM có hơn 7,3 triệu chiếc xe máy xăng, còn trên thực tế có thể nhiều hơn. Nếu muốn kiểm định khí thải toàn bộ số xe này, sẽ cần nhiều máy đo, cần xây dựng mạng lưới trạm kiểm định, đào tạo kỹ thuật viên và vận hành cơ sở dữ liệu, kinh phí sẽ rất lớn.

Ngoài ra, khi lập LEZ, khó có “vùng không khí sạch tuyệt đối” bởi gió vẫn mang khí thải ô nhiễm vượt qua ranh giới. Việc lắp hàng trăm camera để giám sát ở vùng LEZ cũng khó hiệu quả bởi nhìn vào cảnh quay, rất khó xác định các xe đó đạt chuẩn khí thải hay không. Rồi còn xử phạt thế nào, lực lượng đâu để xử phạt? Muốn hạn chế xe xăng trong vùng phát thải thấp thì ở rìa các vành đai, cần có các bãi gửi xe và phương tiện công cộng sạch thay thế. Điều này cũng không dễ làm.

Ở TPHCM cũng như các đô thị lớn của Việt Nam, đa phần người dân sống ở chung cư, nhà trọ, đường dây điện nhỏ, không phù hợp để sạc pin xe điện an toàn. Hệ thống điện hiện nay có nguy cơ quá tải nếu chuyển đổi sang xe điện quá nhanh, nhất là khi có hàng triệu chiếc xe cùng sạc vào giờ cao điểm.

* Trong bối cảnh này, đâu là giải pháp trung gian khả thi trước khi hạn chế xe xăng và chuyển sang xe điện đồng loạt, thưa ông?

- Có thể áp dụng song song nhiều giải pháp. Với việc kiểm định khí thải xe máy, trước mắt, chỉ nên kiểm định theo xác suất, tập trung vào nhóm xe cũ nát và hỗ trợ tài chính cho chủ phương tiện đổi sang phương tiện sạch.

Một giải pháp khác hiệu quả, dễ làm, chi phí thấp là lắp bộ xúc tác xử lý khí thải (catalytic converter) cho xe xăng. Công nghệ này ra đời từ năm 1973 ở Mỹ, áp dụng bắt buộc cho ô tô từ năm 1975 và đến nay, gần như phổ biến toàn cầu. Việc lắp bộ xúc tác này giúp giảm các chất thải độc hại để xe máy đạt tiêu chuẩn khí thải Euro 2 trở lên. Chi phí sản xuất bộ xúc tác này ở Việt Nam chỉ khoảng 300.000-500.000 đồng, lắp nhanh chóng, không làm thay đổi công suất. Thiết bị này có tuổi thọ ít nhất 3-5 năm, phù hợp với khí hậu nóng ẩm; nếu được trợ giá hoặc lắp miễn phí cho nhóm có thu nhập thấp, tác động giảm ô nhiễm sẽ rất rõ rệt. Biện pháp này có thể triển khai ngay, không đòi hỏi mức đầu tư lớn như trạm sạc.

Các nước đang khuyến khích xe hybrid - loại xe kết hợp động cơ xăng và điện. Xe có thể chạy hoàn toàn bằng điện ở nội thành và chuyển sang xăng khi ra ngoại thành, vùng nông thôn.

Hạn chế xe xăng và xây dựng vùng phát thải thấp phải là một lộ trình dài hạn, được triển khai đồng bộ, gồm nâng tiêu chuẩn khí thải, áp dụng giải pháp ít tốn kém như bộ xúc tác, phát triển hạ tầng sạc, năng lượng tái tạo, quản lý vòng đời pin, hoàn thiện khung pháp lý, hỗ trợ tài chính, mở rộng phương tiện công cộng sạch, tuyên truyền và giám sát. Nếu bỏ qua những yếu tố quan trọng này, chủ trương sẽ khó thành hiện thực.

* Xin cảm ơn ông.

Minh Linh (thực hiện)