Điều khoản mới của Zalo có 4 hành vi dấu hiệu làm trái pháp luật

Luật sư Trần Đức Phượng (Đoàn Luật sư TPHCM) - Ảnh: Nhân vật cung cấp

Phóng viên: Việc Zalo (thuộc Công ty Cổ phần tập đoàn VNG) áp dụng các điều khoản mới về thu thập và xử lý thông tin cá nhân, đồng thời gắn điều kiện duy trì tài khoản với sự đồng ý của người dùng, có phù hợp với pháp luật hiện hành và tinh thần của Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 hay không, thưa ông?

Luật sư Trần Đức Phượng: Để đánh giá vấn đề này, trước hết cần làm rõ nội dung các điều khoản mới mà VNG đưa ra. Tại mục 5, các điều khoản được diễn đạt chưa rõ ràng và có dấu hiệu gán ghép nội dung. Doanh nghiệp quy định việc thu thập và xử lý thông tin cá nhân nhưng lại mô tả theo hướng chỉ “liên quan đến tài khoản”, trong khi thuật ngữ “xử lý” được sử dụng khá chung chung, có thể bao hàm cả việc sử dụng dữ liệu cho mục đích quảng cáo hoặc chuyển giao cho bên thứ ba.

Theo mô hình cũ, tài khoản Zalo được khởi tạo dựa trên định danh duy nhất là số điện thoại, không kèm theo nghĩa vụ cung cấp các thông tin cá nhân như họ tên, tuổi, giới tính hay thông tin căn cước. Các dữ liệu khác, nếu có, hoàn toàn do người dùng tự nguyện cung cấp trong quá trình sử dụng. Nếu vẫn duy trì mô hình này, việc VNG đưa ra các điều khoản mới để thu thập thêm thông tin cá nhân đã vượt ra ngoài phạm vi “liên quan đến tài khoản” và vượt ngoài phạm vi giao dịch ban đầu với người sử dụng.

* Vậy trong trường hợp này, các điều khoản mới của Zalo có thể bị xem là vi phạm pháp luật không?

- Mục đích “thu thập” và “xử lý” thông tin cá nhân theo các điều khoản mới tại mục 5 là ngoài phạm vi giao dịch về việc sử dụng Zalo và ngoài mô hình khởi tạo tài khoản đã tồn tại trước đó. VNG đã sử dụng các biện pháp kỹ thuật trong việc vận hành phần mềm để đưa các nội dung này vào, qua đó hợp thức hóa các yêu cầu mới, tạo lợi thế cho doanh nghiệp và đặt ra điều kiện bất lợi cho người sử dụng, kể cả việc chấm dứt cung cấp dịch vụ.

Từ góc độ pháp lý, có thể xem xét 4 hành vi vi phạm. Thứ nhất, việc VNG đơn phương đưa ra các điều khoản mới liên quan đến thu thập và xử lý thông tin cá nhân là hành vi đơn phương sửa đổi điều khoản sử dụng, có dấu hiệu vi phạm Điều 421 Bộ luật Dân sự 2015.

Thứ hai, nếu doanh nghiệp tiếp tục áp dụng các biện pháp kỹ thuật buộc người dùng phải cung cấp căn cước công dân hoặc các thông tin cá nhân khác để duy trì tài khoản, thì việc chấm dứt dịch vụ dựa trên các điều khoản sửa đổi trái luật này là đơn phương chấm dứt hợp đồng trái quy định pháp luật.

Thứ ba, trong trường hợp người dùng vì muốn tiếp tục sử dụng Zalo mà buộc phải đồng ý và cung cấp thông tin cá nhân theo yêu cầu của doanh nghiệp, thì đây là hành vi xâm phạm quyền về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình, được bảo vệ tại Điều 38 Bộ luật Dân sự 2015, do mang tính ép buộc trái pháp luật.

Chiều 29/12, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia mời VNG làm việc, liên quan việc thu thập, sử dụng dữ liệu người dùng Zalo - Ảnh: Vietnamplus

Thứ tư, nếu VNG sử dụng các thông tin cá nhân này cho mục đích quảng cáo hoặc chuyển giao cho bên thứ ba khi chưa có sự cho phép hợp pháp của người dùng, thì tiếp tục là hành vi xâm phạm quyền về đời sống riêng tư và bí mật cá nhân theo quy định của pháp luật dân sự.

Đặc biệt, khi Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, các điều khoản mới của VNG sẽ không phù hợp với nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân tại khoản 2 Điều 3 của luật này, theo đó dữ liệu cá nhân chỉ được thu thập và xử lý đúng phạm vi, mục đích cụ thể, rõ ràng và tuân thủ pháp luật. Trong trường hợp này, việc thu thập mang tính ép buộc bằng biện pháp kỹ thuật và không làm rõ mục đích là không phù hợp với tinh thần của luật.

* Người dùng có thể làm gì để bảo vệ quyền và dữ liệu cá nhân của mình?

- Tùy theo từng hành vi vi phạm cụ thể, người dùng có thể áp dụng các biện pháp pháp lý tương ứng như: yêu cầu tuyên bố các điều khoản đơn phương sửa đổi là vô hiệu, yêu cầu doanh nghiệp tiếp tục cung cấp dịch vụ theo hình thức định danh bằng số điện thoại như trước, yêu cầu xóa bỏ dữ liệu cá nhân đã thu thập trái phép hoặc yêu cầu bồi thường thiệt hại nếu có căn cứ pháp lý.

* Theo ông, nguyên nhân nào dẫn đến phản ứng gay gắt của người dùng Zalo trong thời gian qua?

- Phản ứng của người dùng xuất phát từ 2 yếu tố chính. Thứ nhất là lo ngại quyền và lợi ích hợp pháp của họ bị xâm phạm khi doanh nghiệp đơn phương sửa đổi điều khoản và áp đặt các điều kiện mới. Thứ hai là cách thức VNG triển khai và truyền thông chính sách chưa phù hợp, khi áp dụng một cách đơn phương trong quan hệ giao dịch vốn phải dựa trên sự thỏa thuận và bình đẳng giữa các bên.

Ngoài ra, các nội dung trong “Thỏa thuận sử dụng dịch vụ Zalo” hiện đang công bố cũng cần được rà soát, điều chỉnh để bảo đảm phù hợp với quy định pháp luật và không gây bất lợi cho người sử dụng, trên cơ sở tôn trọng đầy đủ các quyền về dữ liệu cá nhân của họ.

- Xin cảm ơn ông!

Quốc Thái (thực hiện)