Sau dịch bệnh, nhân loại sẽ đổ lệ vì đất đai

Liên Hiệp Quốc cảnh báo vấn nạn “biến đổi đất đai” do tình trạng thâm canh, phá rừng và ô nhiễm - Ảnh: EPA

Tổ chức lương thực và nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO) cảnh báo, phải mất hàng ngàn năm để hình thành “lớp da” của địa cầu sống động này và nó đang cần được bảo vệ khẩn cấp. Báo cáo của tổ chức thuộc Liên Hiệp Quốc nhấn mạnh, đất là nguồn gốc của muôn loài sống trên cạn nhưng tương lai sẽ bị hủy hoại nghiêm trọng nếu không có các hành động ngăn chặn kịp thời. 

Những lỗ hổng lớn về kiến ​​thức

Theo FAO, các loài sinh sống dưới chân chúng ta chiếm đến 1/4 động vật sống trên cạn. Chúng cũng là nguồn cung cấp dinh dưỡng cho tất cả cây cối, đặc biệt là cây lương thực. Trong đất chứa nhiều carbon hệt như các loài thực vật trên mặt đất nên nó đóng vai trò rất quan trọng trong giải quyết tình trạng khẩn cấp về biến đổi khí hậu.

Báo cáo được 300 nhà khoa học tổng hợp đã mô tả rằng, tình trạng xấu đi của đất đai cũng nghiêm trọng không kém khủng hoảng khí hậu và thiên nhiên bị tàn phá. Điều đáng lưu tâm là, phải mất hàng ngàn năm để đất hình thành. Điều này có nghĩa, cần phải bảo vệ khẩn cấp và phục hồi các phần đất còn lại. Thư ký Hiệp hội Đất toàn cầu Ronald Vargas cho rằng, đã đến lúc con người ngưng xử lý đất theo quan niệm đó là chất thải bẩn. Các sinh vật trong lòng đất có ý nghĩa lớn cho cuộc sống trên hành tinh bởi chúng cũng làm việc để duy trì sự sống.

Giáo sư Richard Bardgett của Đại học Manchester (Anh) cho biết, có một “hồ chứa” đa dạng sinh học rộng lớn trong lòng đất. “Cái chúng ta không nhìn thấy lại rất quan trọng đối với con người vì chúng là yếu tố tạo ra chất lượng đất để canh tác, sản xuất lương thực. Hiện có bằng chứng khá thuyết phục rằng, một phần lớn bề mặt trái đất đã bị suy thoái do các hoạt động của con người”. Kể từ cuộc cách mạng công nghiệp, khoảng 135 tỷ tấn đất đã không còn là đất nông nghiệp. Ông Bardgett nói: “Không nghi ngờ gì nữa, nếu mọi thứ vẫn tiếp diễn như hiện nay, triển vọng thật ảm đạm. Nhưng tôi nghĩ vẫn chưa muộn cho các biện pháp ngay lúc này”.

Theo giáo sư Nico Eisenhauer của Đại học Leipzig (Đức), vấn đề trọng yếu là con người luôn phụ thuộc vào lớp vỏ mỏng đôi khi chỉ vài mét nhưng rất dễ bị tổn thương của trái đất. Thật vậy, nhân loại cần lớp đất mặt để trồng 95% cây lương thực, nhưng nó đang ngày càng bị thu hẹp. Ngoài sản xuất lương thực, đất còn lưu trữ carbon và làm sạch nước nên có tầm quan trọng không thua gì khí hậu và đa dạng sinh học trên mặt đất. 

“Nếu đánh mất đi lớp đất trên cùng do xử lý không tốt, bị xói mòn, ta phải mất hàng ngàn năm cho đất sản sinh trở lại” - Eisenhauer nói. Chưa hết, theo ước tính của ông, đến 99% các loài vi sinh vật cần thiết cho việc biến chất thải vào lòng đất trở thành chất dinh dưỡng vẫn chưa được các nhà khoa học nghiên cứu. Cứ năm loài động vật trên địa cầu thì có bốn loài là giun đất. Tuy nhiên, chỉ một phần nhỏ trong số các loài này được 
ghi nhận.

1/3 đất đai bị thoái hóa nghiêm trọng 

FAO khẳng định, cuộc sống và sinh kế của loài người phụ thuộc nhiều vào đa dạng sinh học nhưng hiện chỉ có sự đa dạng sinh học trên mặt đất được quan tâm, ít ai nghĩ đến đa dạng sinh học trong lòng đất. 

Nguyên nhân chính gây thiệt hại cho đất là tình trạng thâm canh, sử dụng quá nhiều phân bón, thuốc trừ sâu làm chết các sinh vật trong lòng đất và làm đất dễ bị xói mòn. Việc phá rừng và sinh cảnh tự nhiên để canh tác cũng làm suy thoái đất, ảnh hưởng đến các loài nấm cộng sinh giúp cây cối và thực vật phát triển. Các nguyên nhân khác có thể là: nhiệt độ toàn cầu tăng lên, tình trạng hạn hán và cháy rừng ngày càng tăng.

Các nhà khoa học khuyên, để bảo vệ đất hiện còn “khỏe mạnh” khỏi bị thoái hóa cũng như để phục hồi đất đã bạc màu, cần trồng thật nhiều loài cây khác nhau. Cấy đất cằn cỗi vào đất lành cũng là một cách giúp đất hồi sinh. “Chúng ta hoàn toàn có hy vọng làm cho đất tốt trở lại. Tôi nghĩ điều này phụ thuộc rất nhiều vào thói quen ăn uống của con người” - giáo sư Eisenhauer nói.

Thế giới hiện có hơn 80% diện tích đất nông nghiệp được sử dụng để chăn nuôi và trồng thức ăn cho gia súc, nhưng các vật nuôi chỉ cung cấp 18% tổng năng lượng tiêu thụ. Năm 2014, FAO cho rằng, nếu tốc độ thoái hóa tiếp tục như hiện nay, toàn bộ lớp đất mặt trên thế giới có thể biến mất trong vòng 60 năm.

Như vậy, bên cạnh ám ảnh dịch bệnh, nhân loại đang cùng lúc bị gánh nặng biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường đè lên và sắp tới sẽ tiếp tục đổ lệ trước “biến đổi đất đai”. 

Nam Anh (theo The Guardian)