Phụ nữ dễ bị lừa khi đầu tư vào tài sản số

Cách phân biệt dự án tiềm năng và dự án lừa

Khi muốn đầu tư vào dự án nào, ta cần lưu ý về sự minh bạch của đội ngũ dự án, thông tin công ty, văn phòng, nhân sự của dự án; sản phẩm, nền tảng của họ có thực không, nếu chưa có thì phải tìm hiểu căn cứ cho những lời hứa của họ.

Các dự án yếu kém hay lừa đảo thường đưa ra “bánh vẽ” rằng chúng tôi sẽ làm cái này, chúng tôi sẽ làm cái kia nhưng không lý giải được cách để thực hiện điều đó. Họ cam kết tỉ suất lợi nhuận rất cao với rất nhiều lời hứa mà không có gì bảo đảm. Họ tiếp cận theo nhóm kín, riêng rẽ, không công khai. Cần tìm hiểu xem việc rút tiền dễ dàng hay phải qua nhiều thủ tục nhiêu khê. Chỉ cần thấy dấu hiệu bất thường là ta nên tránh ngay.
Có rất nhiều kênh chính thống của các tổ chức, hiệp hội, trường đại học mà chỉ cần lên Google tìm hiểu là sẽ ra ngay, ví dụ như các nền tảng của Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam. Những kênh này đều cung cấp kiến thức về blockchain. Khi ta chưa có đủ kiến thức về tiền số thì không nên đầu tư vào dự án tiền số.

Luật sư Đào Tiến Phong - Giám đốc điều hành Công ty Luật TNHH Investpush

Nên phổ cập kiến thức tài chính cho toàn dân

Trên phương diện quản lý, dù đã có nghị quyết về thí điểm thị trường tài sản số, Việt Nam vẫn chưa có sàn giao dịch nào được cấp phép hay có danh mục tiền mã hóa được phép lưu hành. Do đó, nếu không sớm có kế hoạch truyền thông bài bản và các biện pháp quản lý cụ thể, sẽ là “mảnh đất” để những kẻ bất chính lập ra các sàn giao dịch “ma” hay các công ty tư vấn đầu tư giả mạo.

Sự phát triển bền vững của thị trường phải song hành với tính minh bạch và sự tuân thủ pháp luật. Tuy nhiên, hành lang pháp lý dù chặt chẽ đến đâu cũng chỉ là để răn đe, chứ không thể bảo vệ mọi nhà đầu tư. Thứ vũ khí hữu hiệu nhất có lẽ không nằm ở luật pháp mà nằm ở sự cảnh giác và hiểu biết của mỗi người. Do đó, giải pháp cốt lõi vẫn là nâng cao trình độ tài chính cho cộng đồng.

Có một sự tương đồng thú vị là việc thí điểm tài sản số hôm nay không khác mấy so với buổi bình minh của thị trường chứng khoán Việt Nam, cũng một thời mới mẻ, nhiều hoài nghi nhưng giờ đã trở nên phổ biến. Bài học thành công từ chứng khoán cho thấy, chúng ta không nên giới hạn việc phổ cập kiến thức chỉ trong một nhóm đối tượng cụ thể mà cần hướng tới toàn dân, nhằm trang bị cho mọi người sự hiểu biết đúng đắn về bản chất, cơ chế vận hành của tiền số và kỹ năng nhận diện các sàn giao dịch được cấp phép, đồng thời liên tục cảnh báo về các thủ đoạn lừa đảo tinh vi.

Về phương pháp, có thể tận dụng sức mạnh của các nền tảng số như TikTok, YouTube hay các phóng sự ngắn 5-10 phút trên truyền hình để phổ cập kiến thức tài chính. Việc chia nhỏ kiến thức thành những nội dung cô đọng, trực quan, tập trung vào từng vấn đề cụ thể sẽ giúp những người bận rộn dễ dàng tiếp thu từng chút một. Cách tiếp cận này không chỉ giúp họ tích lũy kiến thức nền tảng để đầu tư hiệu quả hơn mà còn giúp họ tránh sa vào những dự án lừa đảo đang rình rập.

Tiến sĩ Phan Phương Nam - Phó trưởng khoa Luật thương mại Trường đại học Luật TPHCM

Một số hình thức lừa đảo tài sản số phổ biến

Thị trường tài sản số toàn cầu đang phát triển với tốc độ chóng mặt, đạt quy mô hơn 600 triệu người dùng, 3.700 tỉ USD và dự kiến sẽ cán mốc 10.000 tỉ USD vào năm 2030. Việt Nam nổi lên là 1 trong 3 thị trường dẫn đầu khu vực châu Á - Thái Bình Dương với hơn 17 triệu người tham gia.

Đáng chú ý, ước tính trong giai đoạn 2024-2025, tổng giá trị giao dịch tiền mã hóa từ Việt Nam có thể hơn 220 tỉ USD. Tuy nhiên, toàn bộ hoạt động giao dịch chủ yếu diễn ra thông qua các sàn quốc tế như Binance, Bybit hay các nền tảng từ Singapore, Hàn Quốc. Ngoài tiền bitcoin hay ethereum, các nhà đầu tư Việt Nam còn đầu tư mạnh vào các loại tiền mã hóa do các doanh nghiệp Việt Nam phát hành. Sự bùng nổ tiền số trong một “sân chơi” thiếu hành lang pháp lý rõ ràng này đã tạo điều kiện cho hàng loạt hình thức lừa đảo tinh vi nở rộ. Dưới đây là một số hình thức lừa đảo phổ biến trong lĩnh vực đầu tư tiền số.

Lừa đảo kiểu “rút ruột” (exit scam) thông qua tài sản mã hóa (token) kém chất lượng. Các nhóm dự án thổi phồng tiềm năng của một loại token không có giá trị, khuyến khích nhà đầu tư mua và giữ càng lâu càng tốt với lời hứa hẹn lợi nhuận tăng theo cấp số nhân sau này. Họ thường đưa ra các gói đầu tư “cao cấp”, yêu cầu nạp số tiền lớn. Khi đã huy động được một lượng vốn đủ lớn từ cộng đồng, toàn bộ nhóm làm “dự án” sẽ biến mất, ngừng mọi hoạt động và chiếm đoạt toàn bộ tiền khiến nhà đầu tư trắng tay. Dự án iFan là một điển hình cho mô hình này.

Lừa đảo theo mô hình kim tự tháp (ponzi) núp bóng Crypto: dự án hoạt động như một mô hình đa cấp biến tướng, hứa hẹn lợi nhuận “khủng”. Ban đầu, nhóm lừa đảo trả lãi đều đặn để gầy dựng niềm tin; họ kích thích nhà đầu tư cũ (F1) chiêu mộ nhà đầu tư mới để nhận hoa hồng rồi dùng tiền của nhà đầu tư mới để trả lợi nhuận cho nhà đầu tư cũ. Hệ thống chỉ có thể tồn tại khi luôn có lượng người mới gia nhập đủ lớn. Kết cục tất yếu là khi không còn “người sau” tham gia, toàn bộ hệ thống sụp đổ. Các vụ việc như Lion Group (ủy thác đầu tư Forex và Crypto) là minh chứng rõ ràng.

Lừa đảo dạng bán thiết bị đào coin (mining rig scam): các nhóm lừa đảo ăn theo chuyện “làm giàu từ việc đào bitcoin” để rao bán các máy đào coin (mining rig) với giá “cắt cổ”. Họ quảng cáo về khả năng sinh lời ảo tưởng và cam kết lợi nhuận cao nhưng thiết bị lại kém chất lượng, không mang lại lợi nhuận như cam kết hoặc không hoạt động. Thậm chí, toàn bộ câu chuyện chỉ là bán hàng đa cấp và lợi nhuận chính của người bán đến từ việc chiêu mộ được nhiều người tham gia hơn là từ việc đào coin thật.

Mô hình ponzi cổ điển với cầu ảo: đây là bản chất cốt lõi của nhiều vụ lừa đảo. Dự án tạo ra nhu cầu ảo bằng cách tự mình thao túng giá trị ban đầu khiến nhà đầu tư tin tưởng rằng dự án đang tăng trưởng thật sự. Thay vì tạo ra giá trị thực từ sản phẩm hoặc dịch vụ, nguồn tiền để trả lợi nhuận cho những nhà đầu tư đầu tiên hoàn toàn được lấy từ chính số vốn của những nhà đầu tư mới tham gia sau này. Khi dòng tiền mới cạn kiệt, toàn bộ hệ thống sụp đổ.

Ông Trần Xuân Tiến - Tổng thư ký Chi hội Blockchain TPHCM