Những người thợ làm tóc kiêm chuyên gia trị liệu tâm lý ở Tây Phi

Thérèse Gueu là một trong hơn 400 thợ làm tóc ở Tây Phi được đào tạo thành "đại sứ sức khỏe tâm thần" bởi sáng kiến Heal by Hair - Ảnh: Fall Aicha/The Guardian

Lắng nghe và dẫn lối

Yopougon - quận lớn nhất trong 13 quận của Abidjan, thủ đô kinh tế của Bờ Biển Ngà, với 1,5 triệu dân - nổi tiếng với tinh thần khởi nghiệp sôi nổi, đời sống về đêm nhộn nhịp.

Giữa sự hối hả của Yopougon, thợ làm tóc Adjoua Catherine Tano (49 tuổi) đã dành 2 thập kỷ để đưa ra lời khuyên về sức khỏe tâm thần, hoặc chỉ đơn giản là im lặng lắng nghe trong lúc cắt tóc cho khách hàng.

Bỏ học giữa chừng và từng làm nhân viên ngân hàng trước khi trở thành thợ làm tóc, sự kiên cường của bà Tano gần đây đã giúp ích khi trò chuyện với một thiếu niên lo lắng về việc thi trượt.

Bà Tano kể: "Tôi nói với cô bé rằng đừng nên suy nghĩ tiêu cực. Ngay cả khi thi trượt, điều đó không có nghĩa đứa trẻ đã thất bại trong cuộc đời".

Sức khỏe tâm thần vẫn là một chủ đề cấm kỵ ở hầu hết các quốc gia châu Phi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hơn 116 triệu người trên lục địa này đang gặp các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Dịch vụ trị liệu thiếu thốn trầm trọng, với chỉ 1,4 nhân viên sức khỏe tâm thần cho mỗi 100.000 người.

Trong cộng đồng người da màu, tiệm làm tóc đã trở thành một không gian an toàn, đặc biệt ở những nơi người dân ít hoặc không được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần – hoặc chăm sóc sức khỏe chất lượng nói chung.

Tận dụng mối quan hệ đặc biệt giữa thợ làm tóc và khách hàng, Tổ chức phi lợi nhuận Bluemind Foundatio - hoạt động tại Cameroon, Bờ Biển Ngà và Togo - đã khởi động sáng kiến "Chữa lành bằng mái tóc" (Heal by Hair).

Theo người sáng lập, bà Marie-Alix de Putter, trong 2 năm qua, hơn 400 thợ làm tóc, bao gồm cả bà Tano, đã được đào tạo để trở thành những người phản ứng trị liệu đầu tiên hay "đại sứ sức khỏe tâm thần", tiếp cận hơn 100.000 phụ nữ. Bà de Putter hy vọng đến năm 2030 sẽ đào tạo được hơn 1.000 thợ làm tóc tại 20 quốc gia.

Bà Adjoua Catherine Tano bên trong tiệm làm tóc của mình - Ảnh: Fall Aicha/The Guardian

Niềm tin tiếp nối

Sáng kiến này bắt nguồn từ một câu chuyện tình yêu bi kịch. Năm 2012, trong chuyến đi đến Cameroon - quê hương của bà de Putter, chồng bà bị sát hại. Bà góa bụa khi đang mang thai 4 tháng và vụ án vẫn chưa được giải quyết.

Bà kể: "Tôi đã trải qua đêm đầu tiên làm góa phụ cùng thợ làm tóc của mình. Cô ấy là người tôi tin tưởng nhất đêm đó, vì xung quanh là rất nhiều người và tôi không biết ai có thể là thủ phạm. Riêng cô ấy sẽ đến nhà làm tóc cho tôi mỗi tuần và lắng nghe".

Lấy cảm hứng từ câu chuyện cá nhân, tổ chức đã thực hiện một nghiên cứu vào năm 2021 tại bảy quốc gia nói tiếng Pháp: 77% người được hỏi thú nhận đã tâm sự với thợ làm tóc, và hơn 90% thợ làm tóc cho biết khách hàng đã tìm kiếm lời khuyên từ họ.

Bà de Putter chia sẻ: "Chúng tôi chỉ đơn giản là kết nối niềm tin mà phụ nữ đã dành cho thợ làm tóc của họ với các công cụ chuyên môn". Khóa đào tạo đầu tiên diễn ra vào tháng 4/2022.

Chương trình được xây dựng xoay quanh khóa huấn luyện chuyên sâu, miễn phí trong ba ngày với các bác sĩ tâm thần và chuyên gia sức khỏe tâm thần. Họ dạy phụ nữ về kỹ năng lắng nghe tích cực, bạo lực giới và các dấu hiệu trầm cảm – cũng như các lý thuyết tâm lý. Sau đó, họ được đánh giá trước khi nhận chứng chỉ.

Trong 6 tháng, các học viên được hỗ trợ thông qua các nhóm đồng đẳng và hệ thống giới thiệu chuyên gia tâm lý. Khi khách hàng chia sẻ những vấn đề sâu sắc hơn, thợ làm tóc sẽ giới thiệu họ đến các nhà tâm lý học chuyên nghiệp, hoặc trong trường hợp bạo lực gia đình, là đến cảnh sát.

Tuy nhiên, nhiều người vẫn ngại ngần tìm đến các cơ quan này, viện dẫn chi phí tài chính và xã hội ở một khu vực nơi 1/3 người dân sống trong cảnh nghèo cùng cực.

Ban đầu, kinh phí cho chương trình chủ yếu đến từ tiền tiết kiệm của bà de Putter, nhưng hiện tại đã có sự đóng góp từ các nhà tài trợ tư nhân và các tổ chức như Quỹ Đổi mới Phát triển của Pháp. Tuy nhiên, nguồn lực vẫn còn nhỏ bé so với khối lượng công việc mà đội ngũ nhỏ gồm 17 nhân viên được trả lương và khoảng 100 tình nguyện viên của tổ chức phải đối mặt.

Bà Thérèse Gueu tin rằng “ai rồi cũng cần một người lắng nghe” - Ảnh: Fall Aicha/The Guardian

Giữa các thợ làm tóc, có một cảm giác chung về sự mãn nguyện khi họ trở thành một hình thức hỗ trợ tinh thần trong cộng đồng của mình.

Một thợ cắt tóc khác trong chương trình - bà Thérèse Gueu từ khu vực ngoại ô Abobo của Bờ biển Ngà - nói: "Khi mọi người đến kể cho tôi nghe vấn đề của họ, đó cũng là một niềm tự hào đối với tôi vì tôi biết mình được tin tưởng. Tôi tự nhủ rằng ai rồi cũng cần một người lắng nghe".

Bà de Putter kể: "Những người phụ nữ này nói với chúng tôi: “Trước đây tôi chỉ đến để làm tóc, bây giờ tôi còn có thể chữa lành””.

Ngọc Hạ (theo The Guardian)