“Nhật ký của một viên thạch anh”: Khoa học cũng dịu dàng như thi ca

Trong bộ phim “Nhật ký của một viên thạch anh”, Florent Meng kể về một mảnh thạch anh tình cờ được tìm thấy trên ở đỉnh Mont Blanc (Pháp).

Dưới ống kính của anh, khoa học hòa nhịp với thi ca, vật chất hóa thành ký ức. Một mảnh thạch anh, một hơi thở băng giá, một rung động của ánh sáng…tất cả đều không câm lặng, chúng cất tiếng thì thầm và cả biết lắng nghe.

Và rồi, vũ trụ được sinh ra từ đó...

Tác giả Florent Meng đang trả lời phỏng vấn

Từ một thế giới đóng băng

"Tôi vốn đã phải quay một bộ phim về đỉnh Mont Blanc", Florent Meng nhớ lại. "Việc phát hiện ra viên đá này đã khởi động mọi thứ".

Cùng một nhóm nhà nghiên cứu thuộc Đại học Grenoble, ông bắt đầu tìm hiểu khoáng vật này và tự hỏi: Nếu viên đá này có ký ức, ngôn ngữ riêng thì sao?

Câu hỏi đó đưa ông vượt qua biên giới của cái hữu hình. Thạch anh trở thành nhân vật chính của bộ phim với sự hiện diện bí ẩn của nó, xung quanh là nhà khoa học, thợ mỏ, và cả những người mộng mơ.

"Bộ phim này không phải là phim tài liệu khoa học," Florent Meng cho biết. "Đó là một cuộc trò chuyện giữa nhiều giọng nói xung quanh một vật thể lặng thinh".

Một cảnh trong bộ phim, một nhân vât phụ đang xem xét viên thạch anh.

Xem phim của Florent Meng là trải nghiệm sự chậm rãi. Những cảnh quay của ông như được kéo dãn ra, ánh sáng trượt nhẹ, chẳng có gì vội vã.

"Thời gian của khoáng vật là một thời gian dài," ông giải thích. "Sự chậm rãi tự nó hiện hữu, nó diễn tả sự chờ đợi một câu trả lời. Có lẽ sẽ chẳng bao giờ đến, nhưng nhờ đó mà sinh ra một dạng thức của sự bình yên".

Trong cái thời gian lơ lửng đó, băng biến đổi: cái lạnh trở thành ánh sáng, ánh sáng trở thành ngôn ngữ. Chuyển động khó nhận thấy này gợi lên sự kiên nhẫn của nghiên cứu khoa học, đồng thời cũng dịu dàng như trong thi ca.

Là nhà nhiếp ảnh, trước khi bắt đầu làm phim, Florent Meng làm việc với ánh sáng như cách người khác làm việc với âm thanh. Nhưng đối với ông, ánh sáng không chỉ là phương tiện để chiếu sáng. Đó là một phương thức tư duy, một chất xúc tác khiến cho sự thật phải lộ ra.

Và khi ánh sáng tắt, sự im lặng tiếp quản.

"Im lặng không phải là một khoảng trống, đó là một không gian tinh thần, một nơi để suy tư. Nó để cho người ta thở". Giữa bóng tối và ánh sáng, bộ phim của ông mở ra một cuộc đối thoại tinh tế nơi cái hữu hình giao tiếp với cái vô hình.

Florent Meng trong cuộc giao lưu với khán giả tại Viện Trao đổi Văn hóa với Pháp tại TPHCM.

“Nhật ký của một viên thạch anh” đã vượt qua biên giới của thực tại.

Và các nhà khoa học trong phim đại diện cho hiện tại, trong khi những nhân vật khác – những kẻ mộng mơ, thợ mỏ, cả nhà ngoại cảm – dường như thuộc về một tương lai chỉ có trong tưởng tượng.

"Dịch thuật thực sự không phải là sự chuyển tiếp giữa hai ngôn ngữ, mà là một hình tam giác: những gì được nói, những gì được tiếp nhận, và những gì ẩn giấu đằng sau ngôn từ".

Theo logic này, âm nhạc trong phim trở thành một thứ ngôn ngữ thi ca. Nó như muốn tìm cách chạm tới cái "tiền-ngôn từ", khoảnh khắc mong manh khi tư tưởng được sinh ra trước lời nói.

Sông Mê Kông, chân trời mới

Sau băng, là nước. Ở Việt Nam chừng một tháng nay, Florent Meng đang theo đuổi một dự án mới về sông Mê Kông.

Ông khám phá ra ý tưởng, còn khá mới mẻ, về một tư cách pháp lý của dòng sông. Thật ra thì một cuộc tranh luận đã từng diễn ra ở Pháp và New Zealand về vấn đề này.

"Tôi tự hỏi mối liên hệ nào gắn kết cư dân vùng Mê Kông với dòng nước này - thứ nuôi dưỡng, kết nối và đôi khi đe dọa họ nữa," ông cho biết. "Liệu mình có thể công nhận, cho nó một sự tồn tại riêng, một linh hồn cần được bảo vệ?"

Công việc của ông, được thực hiện tại Việt Nam và Campuchia, chú trọng đến việc quan sát dòng sông "từ dưới lên": những cử chỉ của ngư dân, cuộc sống trên bờ, ánh sáng trên mặt nước. "Tôi không muốn chụp ảnh những con đập. Nghệ thuật của tôi không phải là sự hòa giải với những kiến trúc của sự áp bức. Tôi thích lắng nghe những gì đang sống hơn".

Ngọc Trân