Nhà tiên tri Vanga: Huyền thoại hay ngộ nhận?

Bà Vanga được gọi là “Nostradamus của Balkan”.

Người phụ nữ Bulgaria được dư luận ca tụng sở hữu khả năng ngoại cảm, dự đoán tương lai và chữa bệnh, thu hút sự chú ý của hàng triệu người, từ dân thường đến các nhà lãnh đạo cấp cao. Tuy nhiên, những tiên đoán của bà cũng gây nhiều tranh cãi, với các ý kiến trái chiều về tính chính xác và nguồn gốc.

Từ đâu bà Vanga có khả năng dự báo?

Bà Vanga cũng không sinh tại Bulgaria mà vào đầu 1911, bà ra đời tại Strumica, khi đó thuộc Đế quốc Ottoman (nay là Bắc Macedonia). Theo trang 24 Chasa (24 giờ của Bulgaria), bà Vanga bị sinh non nên mắc nhiều vấn đề sức khỏe. Chính vì vậy, theo tục lệ ở địa phương, đứa trẻ nhà bà không được đặt tên cho đến khi chắc chắn sẽ sống sót. Cách chào đời khó khăn báo hiệu một cuộc đời không suôn sẻ. Tuổi thơ của Vanga chìm trong trong hoàn cảnh bất hạnh: mẹ mất khi bà mới 3 tuổi. Tiếp đó, cha bà bị bắt nhập ngũ trong Thế chiến I, khiến Vanga phải sống nhờ hàng xóm. Thời gian đó, cũng không có sự kiện gì đặc biệt khác cho thấy bà Vanga sẽ thành một nhà tiên tri trứ danh sau này.

Năm 12 tuổi, một sự kiện định mệnh với cuộc đời bà đã xảy ra. Theo lời kể của Vanga, bà bị một cơn lốc xoáy cuốn lên không trung và ném xuống cánh đồng. Bà được tìm thấy sau nhiều giờ, mắt đầy cát và bụi, dẫn đến mù lòa vĩnh viễn do không được chữa trị kịp thời. Nhưng trong cái rủi lại có cái may. Chính vì mất khả năng thị giác đã kích hoạt khả năng ngoại cảm của Vanga, giúp bà bắt đầu “nhìn thấy” những hình ảnh về tương lai.

Một vụ xem bói để đời của Vanga là tư vấn tâm linh cho người sau trở thành chồng bà. Năm 1942, một người lính Bulgaria là Dimitar Gushterov tìm đến Vanga để truy lùng kẻ giết anh trai, nhưng Vanga thuyết phục ông từ bỏ ý định trả thù. Sau đó, hai người kết hôn chuyển đến Petrich (Bulgaria), nơi bà trở nên nổi tiếng với khả năng chữa bệnh và tiên tri.

Trong Thế chiến II, danh tiếng của Vanga lan rộng khi bà giúp nhiều người tìm kiếm thông tin về người thân mất tích hoặc đã chết. Theo Dnevnik, bà thu hút cả dân thường lẫn các nhân vật cấp cao, bao gồm vua Boris III của Bulgaria (1942). Sau chiến tranh, bà tiếp tục được các nhà khoa học Bulgaria và Liên Xô nghiên cứu, với một số báo cáo cho rằng bà có tỷ lệ dự đoán chính xác lên đến 85%.

Vậy bà Vanga lấy đâu khả năng dự báo chính xác? Bà tự tuyên bố khả năng của mình đến từ những “sinh vật vô hình” cung cấp thông tin về quá khứ và tương lai. Bà thường rơi vào trạng thái xuất thần để đưa ra dự đoán, từ các sự kiện cá nhân như bệnh tật, hôn nhân đến các sự kiện toàn cầu..

Nhưng bà Vanga được nhiều người tìm đến không phải chỉ vì khả năng tiên tri mà còn trị bệnh. 24 Chasa ghi nhận bà cũng nổi tiếng với khả năng chữa bệnh bằng thảo dược, thu hút hàng dài người xếp hàng trước nhà bà ở Petrich. Bà Vanga được cho là đã giúp hàng nghìn người, từ việc chẩn đoán bệnh đến đưa ra lời khuyên tâm linh. Từ tiếng lành trị bệnh đồn xa đã cộng hưởng với những lời tiên tri.

Nhiều người ngưỡng mộ bà Vanga khi bà còn sống

Tuy nhiên, bà Vanga lại không thể tiên đoán được cuộc sống hôn nhân của mình và cũng không trị được bệnh mình cũng như người chồng. Dimitar nghiện rượu sau khi mắc bệnh và qua đời năm 1962. Bà không tái hôn và sống cô độc cho đến khi qua đời vì ung thư vú vào năm 1996.

Sau khi bà Vanga mất, người ta bắt đầu nhắc nhiều đến những lời tiên tri được cho là chuẩn xác của bà. Nổi bật nhất phải kể đến dự báo Vụ khủng bố ngày 11/9/2001 tại Mỹ. Bà Vanga truyền lời sấm: “Hai con chim thép sẽ tấn công anh em nước Mỹ. Sói sẽ tru trong bụi rậm và máu người vô tội sẽ đổ”. Lời sấm được diễn giải là mô tả việc hai chiếc máy bay đâm vào tòa tháp đôi ở New York.

Hay dự báo sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004. Bà Vanga đưa dự báo: “Một làn sóng lớn sẽ ập đến một bờ biển lớn, phủ kín mọi người và làng mạc và tất cả sẽ chìm trong nước và bùn”. Thực tế là trận động đất dưới đáy biển gây sóng thần khiến hơn 230.000 người chết. Cái chết của công nương Diana (1997) được bà Vanga nhắc đến “Một người phụ nữ vĩ đại sẽ rời bỏ thế giới trong đau đớn”…

Dự đoán chuẩn hay là ngộ nhận?

Cho dù Viện Ngoại cảm và Siêu giác quan Bulgaria (nay là Viện Parapsychology) kết luận bà có khả năng ngoại cảm vượt trội, với tỷ lệ chính xác cao trong việc dự đoán các sự kiện cá nhân. Tuy nhiên, truyền thông bên ngoài nhấn mạnh rằng bà không viết ra bất kỳ dự đoán nào do mù chữ. Bởi vậy, các lời tiên tri được ghi lại bởi người khác, dẫn đến nguy cơ sai lệch hoặc bịa đặt.

Hơn nữa, bà Vanga còn được gán cho nhiều dự báo về các sự kiện lớn, thường chỉ được công bố sau khi sự kiện xảy ra. Điều đó khiến việc xác minh gặp khó khăn. Chẳng hạn, vụ tiên tri khủng bố nước Mỹ bị chỉ ra rằng không có bằng chứng ghi chép trực tiếp từ thời điểm 1989 và lời tiên tri này chỉ xuất hiện trên truyền thông sau vụ 11/9.

Theo Nature, nhiều dự đoán của bà rất mơ hồ, cho phép người nghe diễn giải theo ý muốn để phù hợp với các sự kiện thực tế. Ví dụ, cụm từ “chim thép” trong dự đoán về vụ 11/9 có thể được liên hệ với bất kỳ sự kiện nào liên quan đến máy bay hoặc công nghệ bay. Hiệu ứng được gọi là Forer giải thích tại sao nhiều người tin vào các dự đoán dù chúng thiếu chi tiết cụ thể.

Một hiệu ứng khác là “hồi tưởng có chọn lọc” (Confirmation Bias) cũng tạo ra ảo giác cho số đông rằng dự đoán của bà có tỷ lệ chính xác cao. Trong khi đó, trên thực tế, nhiều dự đoán không được ghi lại trước sự kiện, đồng thời người ta dễ dàng quên đi các dự báo thiếu chính xác.

Nổi bật là bà dự đoán sai về “một cuộc chiến tranh thế giới bắt đầu vào tháng 11/2010, sử dụng vũ khí hạt nhân và hóa học, kéo dài đến năm 2014, khiến một nửa dân số thế giới biến mất”. Dự đoán này hoàn toàn sai lệch, dù một số người liên hệ nó với xung đột ở Ukraine.

Hay Vanga dự đoán rằng châu Âu sẽ “ngừng tồn tại” vào năm 2016, được một số người liên hệ với Brexit. Tuy nhiên, châu Âu vẫn tồn tại và phát triển. Bà cũng dự đoán một đại dịch mới và cuộc xâm lược của người ngoài hành tinh vào năm 2022. Không có đại dịch mới nào đáng kể sau COVID-19 và cũng không có bằng chứng về người ngoài hành tinh. Đây là ví dụ điển hình về cách các dự đoán của bà bị phóng đại bởi truyền thông.

Về việc bà Vanga tuyên bố các “sinh vật vô hình” giúp mình tiên tri, các nhà thần kinh học đã nêu lý giải. Họ liên hệ khả năng của bà với trạng thái xuất thần hoặc rối loạn thần kinh. Theo Nature, bà có thể đã trải qua các trạng thái giống như động kinh hoặc ảo giác sau sự kiện mất thị lực, khiến bà “nhìn thấy” những hình ảnh mà bà tin là dự đoán tương lai. Nature kết luận rằng không có bằng chứng thuyết phục cho thấy bà sở hữu khả năng tiên tri siêu nhiên. Thay vào đó, khả năng của bà có thể là sự kết hợp của nhạy bén trong nắm bắt tâm lý, đặc biệt là sự khuếch đại của truyền thông.

Nhiều người vẫn ghé thăm tượng bà Vanga tại Petrich ngày nay

Dù gây nhiều tranh cãi, Vanga để lại những lời tiên tri được gán thương hiệu của bà cho đến ngày nay. Hiện giờ, ngôi nhà của bà ở Petrich sau đó được biến thành bảo tàng vào năm 2008, thu hút hàng nghìn du khách mỗi năm. Đồng thời, bà là chủ đề hút khách của nhiều sách, báo và cả phim ảnh.

Anh Tú (tổng hợp)