Chứng tự kỷ: Can thiệp sớm, khả năng hòa nhập rất cao

* Phóng viên: Nguyên nhân của chứng tự kỷ đến nay được xác định như thế nào, thưa tiến sĩ?

- Tiến sĩ Ngô Xuân Điệp: Tự kỷ là hội chứng rối loạn phát triển ảnh hưởng đến cá nhân ở các phương diện: hành vi, quan hệ xã hội, ngôn ngữ, giao tiếp, cảm xúc, nhận thức… Đến thời điểm này, thế giới vẫn chưa xác định được nguyên nhân gây nên chứng tự kỷ. Có nhiều giả thuyết liên quan đến môi trường, dinh dưỡng, đến hoạt động giao tiếp hay những thay đổi của cuộc sống hiện đại như công nghệ, điện tử, sóng từ trường điện thoại viễn thông, vệ tinh...

*Hội chứng tự kỷ có dễ nhận diện?

- Chứng tự kỷ rất dễ nhầm lẫn với chậm phát triển, tăng động giảm chú ý (hiếu động quá mức đi kèm sự suy giảm khả năng chú ý), chậm nói, rối loạn ngôn ngữ (chậm hiểu, nói ngọng, nói lắp, sai ngữ pháp…), rối loạn học tập (khó khăn khi đọc, viết, làm toán, hành văn…), động kinh (co giật)… Không chỉ được ngón trỏ là một trong những biểu hiện quan trọng. Trẻ tự kỷ không phân biệt rõ ràng giữa mình và thế giới bên ngoài, trong khi trẻ độ 13 tháng tuổi đã biết mình khác với cái bàn, cái ghế, biết chỉ ngón trỏ về vật khác… Nếu trẻ đã 15 tháng mà chưa biết chỉ ngón trỏ thì nên đưa đi khám chuyên khoa. Các dấu hiệu khác như giao tiếp mắt hạn chế, ít hoặc lâu phản ứng khi người khác gọi, 15 tháng chưa nói được từ đơn, 18 tháng chưa nói được từ đôi… Khi trẻ có biểu hiện bất thường, thái quá, lặp đi lặp lại, phụ huynh khoan nghĩ đến tự kỷ, hãy đưa trẻ đến gặp người có chuyên môn để khám, tầm soát. Việc can thiệp cũng có rất nhiều phương pháp. Theo tôi, dù tự kỷ dạng nào thì tâm lý giáo dục vẫn là phương pháp can thiệp chính thống, cơ bản. Nhiều trường hợp dùng thuốc rất hại cho trẻ. Trường hợp trẻ năng động thì hiệu quả can thiệp rất cao vì có cơ hội khám phá, tác động; ngược lại, trẻ ù lì, trầm cảm thì cơ hội can thiệp sẽ thấp. Không ít bác sĩ non nghề hoặc thiếu lương tâm lại cho trẻ uống thuốc để giảm năng động, phụ huynh thiếu kiến thức lại tưởng đó là chuyển biến tích cực. Chính vì thế, hành trình đồng hành với con tự kỷ của phụ huynh rất gian nan.

Tiến sĩ Ngô Xuân Điệp đang khám cho một trẻ tự kỷ

* Có vẻ như ngày càng có nhiều trẻ mắc chứng tự kỷ?

- Tỷ lệ trẻ tự kỷ ở Mỹ, Hàn Quốc và nhiều nước trên thế giới dao động ở mức cứ khoảng 120 trẻ em sinh ra thì có một trẻ tự kỷ. Việt Nam chưa có số liệu chính thức. Bệnh viện Nhi Đồng 1 và Bệnh viện Nhi Đồng 2 mỗi năm mỗi nơi tiếp nhận có khi lên đến 700 - 800 ca. Số lượng trẻ tự kỷ đến khám tăng cao, nhất là trẻ sống ở đô thị. Điều này không hẳn là do tỷ lệ trẻ tự kỷ trong xã hội tăng cao mà có thể do phụ huynh đưa trẻ đến bệnh viện khám ngày càng nhiều. Lẽ khác, do tiêu chuẩn chẩn đoán trẻ tự kỷ thay đổi theo hướng xác định mức phổ rộng hơn từ nặng đến nhẹ (trước đây chỉ tính mức nặng).

* Việc điều trị có đem lại kết quả khả quan?

- Mười mấy năm làm công việc khám, can thiệp trẻ tự kỷ tại khoa tâm lý các bệnh viện và trường chuyên biệt, tôi thấy phụ huynh hầu hết tìm đến nhà trị liệu bằng nước mắt, tâm trạng rất đau khổ, bế tắc. Nhà trị liệu tốt sẽ tư vấn cho phụ huynh điều chỉnh nhận thức, giúp họ chấp nhận sống với tình trạng tự kỷ của con và tìm cách cải thiện tốt nhất. Sự chạy trốn sự thật của phụ huynh sẽ thiệt hại cho con mình, gây chậm trễ, bỏ qua thời gian vàng để can thiệp (dưới năm tuổi). Khám sớm, phát hiện sớm, can thiệp sớm, thì khả năng hòa nhập của trẻ rất cao. Tự kỷ không thể chữa khỏi, nhưng nhiều năm trải nghiệm trong lĩnh vực này, tôi cho rằng chữ “khỏi” có khi lại không quan trọng. Có những bạn tự kỷ nhưng vẫn đi học, học đại học, có công việc ổn định, trụ vững trong xã hội, vẫn lập gia đình, sinh con. Họ có được những điều mà không phải ai cũng có. Phụ huynh nên tin tưởng rằng với trẻ tự kỷ, chúng ta có đường ra, không hề bó tay.

* Cụ thể, các phương pháp can thiệp, hỗ trợ cho trẻ tự kỷ được áp dụng hiện nay là gì?

- Tùy vào dạng tự kỷ của trẻ, có thể áp dụng các phương pháp can thiệp phù hợp: tăng các hành vi tích cực, hạn chế hành vi tiêu cực; người thân, bạn bè giao tiếp, chơi đùa, ôm ấp, đánh thức cảm xúc ở trẻ; áp dụng các tương tác về mặt giáo dục, dạy từng tí một, sử dụng hình ảnh sinh động vì trẻ tự kỷ thường hạn chế về ngôn ngữ, không hiểu những từ trừu tượng, khái quát. Có thể tác động điều chỉnh cảm giác, tăng các vận động, vận động có định hướng. Không ít trẻ tự kỷ có hành vi tự hủy hoại như tự cắn, tự đánh, đập đầu vào tường do rối loạn cảm giác, không biết đau hoặc đó là cách để trẻ nhận biết bản thể... Không nên cấm, ngăn hành vi trẻ đang làm vì như thế trẻ càng để ý, tập trung và càng làm “hăng hái” hơn.

* Trong một chuyên đề về trẻ tự kỷ, tiến sĩ từng nhận định: phát hiện mỗi trẻ tự kỷ là một dự án được mở ra. Trong khi nhiều gia đình “lao tâm khổ tứ” để đối phó với “bi kịch trời giáng” này, tiến sĩ vẫn tự tin và lạc quan, vì sao?

- Tôi nhìn nhận mỗi trẻ tự kỷ là một dự án và không bó tay. Dự án cuộc đời và sự phát triển của trẻ tự kỷ cần nhiều người tham gia, đó là nhà trị liệu, phụ huynh, nhà trường, cộng đồng xã hội..., tất cả cùng lập kế hoạch phối hợp nhịp nhàng để thực hiện các công đoạn dự án. Nhà trị liệu là người kiến trúc sư hiểu tổng diện, chọn phương pháp can thiệp giáo dục trong từng thời điểm. Nếu mọi người dành cho trẻ tình yêu thương, không phân biệt đối xử, kiên trì, có phương pháp phù hợp, trẻ sẽ hòa nhập rất tốt. Người tự kỷ hầu hết có khả năng vượt trội, có trí nhớ tuyệt vời, người ta gọi tự kỷ là một dạng thông-minh-khác. Nếu được phát hiện đúng sở trường và tạo điều kiện, bồi dưỡng thì người tự kỷ có thể trở thành thiên tài, đóng góp rất lớn cho xã hội. Nếu biết cách hỗ trợ trẻ tự kỷ thì vẫn có thể khai thác những lợi ích. Trong dự án cuộc đời của trẻ tự kỷ, vai trò của phụ huynh là cực kỳ quan trọng.

* Xin cảm ơn tiến sĩ.

 TÔ DIỆU HIỀN (thực hiện)