Bài 1: Từ Mexico đến Bắc Kinh: Hành trình tìm kiếm giấc mơ bình đẳng

Giữa làn mưa thu lất phất phủ lên quảng trường Bắc Kinh năm 1995, Rigoberta Menchú Tum – người phụ nữ mang dòng máu Maya từ Guatemala – đứng lặng giữa biển người rực rỡ sắc áo. Khi nghe vang lên câu nói “Quyền của phụ nữ là quyền con người”, bà bật khóc.

Giọt nước mắt ấy không chỉ là của riêng bà, mà là giọt nước mắt của hàng tỷ phụ nữ trên thế giới – những người đang đi tìm tiếng nói, vị thế và phẩm giá của chính mình.

Từ tấm khiên CEDAW đến ngọn lửa Bắc Kinh

Rigoberta sinh năm 1959 trong một gia đình nông dân nghèo ở vùng núi Guatemala. Cha mẹ bà là người bản địa không biết chữ, từng nói: “Phụ nữ sinh ra để làm việc và chịu đựng”. Nhưng Rigoberta không chấp nhận điều đó. Từ rất sớm, bà đã nhận ra rằng, sự im lặng chính là xiềng xích của những người phụ nữ quanh mình.

Năm 1975, Hội nghị Thế giới về Phụ nữ lần thứ nhất tại Mexico City mở ra chương mới cho phong trào toàn cầu vì bình đẳng giới. Từ những cuộc thảo luận ấy, bốn năm sau, Liên Hiệp Quốc thông qua Công ước Xóa bỏ mọi hình thức Phân biệt đối xử với Phụ nữ (CEDAW) – văn kiện được ví như “Hiến pháp toàn cầu về quyền phụ nữ”, là tấm khiên bảo vệ phụ nữ.

Khi ấy, Rigoberta mới ngoài 20 tuổi, đang cùng những phụ nữ nông dân Guatemala vận động quyền học cho trẻ em gái. Bà kể: “Khi một bé gái được đến trường, cả cộng đồng tiến thêm một bước về phía tự do.”

Nhưng tiếng nói của phụ nữ vẫn chưa được lắng nghe đủ. Bạo lực, nghèo đói, chiến tranh khiến hàng triệu phụ nữ trên thế giới bị đẩy ra ngoài rìa xã hội. Và rồi, năm 1995, Hội nghị Phụ nữ Toàn cầu tại Bắc Kinh trở thành nơi họ cùng nhau viết tiếp chương mới.

Rigoberta là một trong hàng nghìn đại biểu có mặt tại Bắc Kinh. Trong bài phát biểu của mình, bà nói về người mẹ đã ngã xuống trong cuộc xung đột Guatemala, về những phụ nữ không tên bị lãng quên, và về giấc mơ bình đẳng vượt khỏi biên giới.

Khi Hillary Clinton cất lời: “Quyền của phụ nữ là quyền con người”, cả khán phòng đứng dậy vỗ tay rền vang. Rigoberta nói sau này: “Tôi đã khóc vì nhận ra: cuối cùng, thế giới đã nghe thấy chúng tôi”.

Từ hội nghị ấy, Cương lĩnh Hành động Bắc Kinh ra đời – bản cam kết toàn cầu về 12 lĩnh vực quan trọng thay đổi cuộc đời phụ nữ: từ xóa đói giảm nghèo, giáo dục, y tế, đến quyền tham chính và an toàn khỏi bạo lực.

Toàn cảnh Hội nghị Phụ nữ Toàn cầu tại Bắc Kinh năm 1995

Ngọn lửa được tiếp nối

Hai mươi năm sau, khi Liên Hiệp Quốc công bố Mục tiêu Phát triển Bền vững số 5 – Bình đẳng giới, Rigoberta đã bước sang tuổi 60. Bà vẫn miệt mài với Quỹ Menchú Tum, nơi hỗ trợ giáo dục và quyền lợi cho phụ nữ bản địa ở châu Mỹ Latinh.

Bà nói: "Bắc Kinh không phải là đích đến. Đó chỉ là điểm khởi đầu cho một hành trình dài của phụ nữ toàn cầu”.

Rigoberta Menchu

Từ châu Âu với các quy định trả lương bình đẳng, đến châu Phi với Nghị định thư Maputo, hay châu Á – nơi nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã ban hành luật phòng chống bạo lực gia đình và chính sách bình đẳng giới – tinh thần Bắc Kinh vẫn đang được tiếp nối.

Dù chiến tranh, biến đổi khí hậu hay khủng hoảng vẫn khiến phụ nữ chịu thiệt thòi nhiều hơn, nhưng ngọn lửa ấy chưa bao giờ tắt.

Rigoberta nói: “CEDAW trao cho chúng ta tấm khiên. Bắc Kinh trao cho chúng ta đôi cánh. Và thế hệ hôm nay đang bay lên bằng chính giấc mơ của mình".

Nếu coi nhân loại là một cuốn sách lớn, thì chương viết về phụ nữ chính là chương phản chiếu rõ nhất tiến bộ của nền văn minh.

Và như Rigoberta tin tưởng – cuốn sách ấy sẽ chỉ khép lại khi mọi phụ nữ, ở bất cứ đâu, đều được sống trong tự do, an toàn và bình đẳng.

Hùng Anh (Tổng hợp từ UN Women)