Chuẩn hóa điều kiện để đảm bảo chất lượng đào tạo y dược

Nhu cầu lớn về nhân lực y tế

Chủ trương chỉ cho phép trường chuyên ngành đào tạo y dược đặt ra một thách thức về lý luận thẩm định và thực thi hành chính. Cách làm này có thể làm méo mó mô hình đại học Việt Nam. Về mặt lý luận, việc phân biệt trường chuyên ngành có thể vô tình đẩy các đại học tổng hợp đi theo hướng đào tạo nghề, bỏ qua tính chất phổ quát và liên ngành quan trọng của giáo dục đại học.

Sinh viên Trường đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch (TPHCM) đọc lời thề Hippocrates trong lễ tốt nghiệp hồi cuối tháng 11/2025 - Ảnh: Nguyễn Loan

Về mặt hành chính, nếu áp dụng chính sách này, Nhà nước sẽ phải xác định rõ ràng thế nào là “trường chuyên ngành luật” hay “trường chuyên ngành y dược”. Các tiêu chí định danh có thể dựa trên tên trường, tỉ lệ chỉ tiêu ngành nghề hay mô hình tổ chức, nhưng tất cả đều phức tạp và dễ gây tranh cãi hơn nhiều so với việc chỉ áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng đầu ra khách quan. Việc này cũng làm hạn chế sự đổi mới và cạnh tranh cần thiết trong giáo dục đại học.

Việt Nam có nhu cầu lớn về nhân lực y tế để đạt được các mục tiêu phát triển quốc gia, như đến năm 2030, đạt 19 bác sĩ/10.000 dân. Để đạt được mục tiêu này, hệ thống các trường cần đào tạo ra nguồn cung đủ lớn để tăng thêm 5 bác sĩ/10.000 dân trong vòng 6 năm. Chủ trương siết chặt quản lý theo hướng thu hẹp quy mô đào tạo có thể làm chậm tốc độ tăng nguồn cung. Nếu việc đóng cửa hoặc giảm chỉ tiêu diễn ra quá nhanh, hệ thống sẽ thiếu hụt nhân lực, đi ngược lại mục tiêu quốc gia.
Việc triển khai định hướng “chỉ có trường chuyên ngành mới được đào tạo nhóm ngành y dược” cần có lộ trình phù hợp, nếu làm quá gấp sẽ gây khó khăn cho các trường đã đầu tư vào cơ sở vật chất và đội ngũ giảng viên.

Chuẩn hóa thay vì cấm

Việc quản chặt hoạt động đào tạo y dược không nên dựa theo mô hình tổ chức (trường chuyên ngành hay đa ngành) mà thay vào đó nên chuẩn hóa các điều kiện đảm bảo chất lượng đầu vào và điều kiện thực hành. Bộ GD-ĐT đã thể hiện định hướng này qua việc siết chặt quy định xét tuyển các ngành đặc thù qua ngưỡng đầu vào đối với ngành thuộc lĩnh vực sức khỏe. Nghị định 96/2023 NĐ-CP cũng đã có các quy định về điều kiện thực hành lâm sàng, đưa ra các giới hạn nghiêm ngặt về tỉ lệ sinh viên thực hành trên một giường bệnh tại một thời điểm.

Tiết học với giảng viên nước ngoài của sinh viên Trường đại học Khoa học sức khỏe, thuộc Đại học Quốc gia TPHCM - Ảnh: Nguyễn Loan

Từ góc độ quản lý chất lượng, việc giới hạn số lượng sinh viên thực hành lâm sàng như trên là biện pháp kỹ thuật có tác dụng mạnh mẽ, công bằng hơn so với việc giới hạn hành chính (chỉ cho phép trường chuyên ngành). Các điều kiện thực hành khắt khe này sẽ tự động loại bỏ các cơ sở giáo dục (bất kể là trường chuyên hay trường đa ngành) không đáp ứng đủ điều kiện lâm sàng thực tế, từ đó đảm bảo chất lượng một cách khách quan nhất. Thay vì sử dụng biện pháp hành chính, cần thiết lập và thực thi nghiêm ngặt các ngưỡng chất lượng mới, tạo ra cơ chế tự thanh lọc thị trường. Cần chuyển trọng tâm sang quản lý chất lượng gồm đầu vào, quá trình đào tạo và đầu ra.

Bộ GD-ĐT cần giám sát chặt chẽ việc thực thi các tiêu chuẩn về cơ sở vật chất, đặc biệt là tỉ lệ sinh viên thực hành trên mỗi giường bệnh đối với khối ngành sức khỏe. Cần hạn chế can thiệp hành chính cứng nhắc, như chỉ định trường chuyên ngành. Thay vào đó, cần tập trung giám sát việc thực thi các tiêu chuẩn chất lượng (chuẩn chương trình, chuẩn giảng viên) một cách thường xuyên và minh bạch, cho phép các trường đại học đa ngành tiếp tục đóng góp vào nguồn cung nhân lực chất lượng cao của quốc gia nếu có đủ năng lực và nguồn lực.

Nguyên tắc quan trọng trong xây dựng chính sách giáo dục là tính kế thừa và ổn định. Với các chính sách lớn - đặc biệt là những thay đổi có tác động sâu rộng đến hệ thống giáo dục đại học - cần có báo cáo tổng kết chi tiết về tác động của các quyết định trước đó (chẳng hạn như chính sách cho phép mở ngành tự do) để rút ra bài học kinh nghiệm. Việc ban hành chính sách mới theo kiểu “đùng một cái” sẽ gây mất lòng tin và xáo trộn lớn trong xã hội.

Khi chính sách mới có nhiều thay đổi so với chính sách cũ, Chính phủ cần công bố lộ trình chi tiết và hướng dẫn các bước thực hiện cụ thể. Điều này cho phép các trường đại học - đặc biệt là các trường đa ngành đã và đang đầu tư - có đủ thời gian (ví dụ 3-5 năm) để chuẩn bị, theo hướng nâng cấp chất lượng hoặc chuyển đổi mô hình đào tạo đáp ứng các chuẩn mới.

Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa - nguyên Phó giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM