Bước phát triển của văn học sử

Đề cập đến khía cạnh nổi bật của lý luận, phê bình văn học sử từ sau năm 1975 đến nay, tiến sĩ Hà Thanh Vân đã chọn tiểu thuyết Hồ Quý Ly của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh để nhắc đến những tranh luận về “tính hư cấu, chính thống và phi chính thống trong sáng tác lịch sử".

Các tác phẩm đặc sắc của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh - Ảnh: NXB Phụ nữ Việt Nam

Những tượng đài của tiểu thuyết lịch sử

Tiểu thuyết Hồ Quý Ly được xuất bản lần đầu vào năm 2000. Theo tiến sĩ Hà Thanh Vân, tác phẩm đã khiến phê bình văn học thời điểm ấy bị chia rẽ giữa những quan điểm “trung thành với chính sử” và “sáng tạo hư cấu”.

Hồ Quý Ly là một trong những tác phẩm đặc sắc, nổi bật của cố nhà văn Nguyễn Xuân Khánh nói riêng và văn học sử nói chung. Trong cuốn tiểu thuyết dày gần 700 trang này, nhà văn cho người đọc thấy cả Kinh Thi, Kinh Thư, tư tưởng Khổng Tử, Hàn Phi…Và cuộc tồn vong của triều Trần, nhà Hồ được nhà văn nhìn nhận và kiến giải sâu sắc.

Tiến sĩ Đoàn Ánh Dương từng nhận định, văn chương của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh như nguồn dữ liệu quý giá để người đọc hiểu hơn về lịch sử văn hóa nước nhà. Ông cũng là “tượng đài” của tiểu thuyết lịch sử Việt Nam. Ngoài Hồ Quý Lý, gia tài để lại của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh còn có các tác phẩm đồ sộ khác: Mẫu Thượng Ngàn, Đội gạo lên chùa...

Bộ tiểu thuyết Bão táp triều Trần chưa bao giờ ngừng sức hút

Một trong những bộ tiểu thuyết lịch sử nổi bật, cho đến giờ vẫn có sức hút lớn là Bão táp triều Trần (6 tập) của nhà văn Hoàng Quốc Hải - ông đồng thời là tác giả của bộ sách 4 tập Tám vua triều Lý.

Thời đại nhà Trần cũng là niềm cảm hứng cho các nhà văn sáng tác: Trên sông truyền hịch, Trăng nước Chương Dương, Người Thăng Long, Khúc khải hoàn dang dở (Hà Ân), Đức Thánh Trần, Trần Thủ Độ, Trần Nguyên Hãn (Trần Thanh Cảnh), Trần Khánh Dư, Trần Quốc Toản (Lưu Sơn Minh)...

Văn học sử đã có một dòng chảy từ trước năm 1975 với những tác phẩm viết về các danh tướng, sự kiện lịch sử có ý nghĩa. Sau năm 1975 tiếp tục có những tác phẩm xuất sắc: Núi rừng Yên Thế (Nguyên Hồng, 1981), Sao Khuê lấp lánh (Nguyễn Đức Hiền, 1984), Nam quốc sơn hà (5 tập, Trần Đại Sỹ, 1996)... Riêng bộ truyện Sông Côn mùa lũ (4 tập) của nhà văn Nguyễn Mộng Giác được in ở Mỹ vào năm 1991 và được in tại Việt Nam vào năm 1998.

Bộ phim Thiên mệnh anh hùng được chuyển thể từ tác phẩm Bức huyết thư - Ảnh: internet

Dấu ấn từ người viết trẻ

Không chỉ có các nhà văn đi trước mà những người trẻ cũng đã lựa chọn sáng tác về lịch sử và để lại những giá trị cho văn đàn trẻ. Trong số các tác phẩm được trao giải thưởng Văn học tuổi 20 lần VI (giai đoạn 2015 - 2018), nổi bật có Nhân gian nằm nghiêng, viết về triều đại nhà Trần của cây bút 9X Đặng Hằng. Nhân gian nằm nghiêng (giải tư) là một trong số tác phẩm bán chạy nhất mùa giải năm ấy.

Nhiều cây bút trẻ còn cho thấy khả năng sáng tác và dấn thân vào đề tài lịch sử: Phạm Thúy Quỳnh (Trăng trong cõi, viết về Lê Long Đĩnh), Phương Uyên (Sông núi chưa già, viết về Thái hậu Dương Vân Nga, Huyền Trân công chúa), Thành Châu (Hỏa Dực, viết về trận chiến giữa quân Tây Sơn và chúa Nguyễn), Lục Hường (Nguyên khí ngàn đời, viết về nhà Mạc)...Với nhà văn 8X Trường An lại là dấu ấn đặc biệt với vệt tác phẩm viết về thời nhà Nguyễn: Ngoài bờ đông là mặt tịch, Hồ dương, Thiên hạ chi vương...

Trong tác phẩm này, tác giả 9X Đặng Hằng đã cho nhân vật chính "xuyên không" về quá khứ

Người trẻ viết tiểu thuyết lịch sử có những cách tiếp cận và góc nhìn, kiến giải về lịch sử khác nhau. Thậm chí hiện đại hóa bút pháp như để cho nhân vật hiện đại xuyên không về quá khứ, hoặc khéo léo nắm bắt những khoảng trống từ sử liệu để dựng truyện. Dấu ấn và sức nặng từ các tác phẩm của người trẻ cũng không thua kém các nhà văn đi trước.

Tiểu thuyết lịch sử vẫn chảy bằng mạch ngầm, có lúc thâm trầm, lặng lẽ trong dòng chảy chung của văn học nhưng chưa bao giờ bị đứt gãy. Các thế hệ đi trước lẫn người viết trẻ đều đã chọn viết về lịch sử. Mỗi người một lợi thế, với những lựa chọn riêng về đề tài, nhân vật và các sự kiện lịch sử nhưng đều đã cùng nhau nối dài dòng chảy cho văn học sử.

Các tác phẩm được tái bản của nhà văn Hà Ân - Ảnh: NXB Kim Đồng

Lam Giang