Dấu ấn không phai của văn học về chiến tranh

Dấu chân người lính trên trang viết

Hội Nhà văn Việt Nam vừa tổ chức hội thảo tổng kết 50 năm văn học Việt Nam với chủ đề “Thành tựu cơ bản của văn học Việt Nam sau năm 1975 - Diện mạo, khuynh hướng và thể loại”. Suốt nửa thế kỷ qua, văn học Việt Nam không ngừng phát triển theo từng giai đoạn, hình thành những thế hệ người cầm bút với khuynh hướng sáng tác mới, đề tài và phong cách đa dạng.

Thế hệ các nhà văn đi trước đã để lại cho văn đàn những tác phẩm có giá trị vượt thời gian

Văn học Việt Nam từ sau năm 1975 đến nay đã đạt nhiều thành tựu, tạo dấu ấn trong và ngoài nước. Một trong những ký ức không thể mờ phai trên bản đồ văn chương Việt là những tác phẩm về chiến tranh của một thế hệ nhà văn bước ra từ chiến trường. Đề tài chiến tranh cách mạng về sau vẫn được tiếp nối, với nhiều tác phẩm mới ra đời nhưng không thể so sánh được với giá trị các nhà văn đi trước đã tạo dựng, với những tên tuổi đã trở thành tượng đài của văn học Việt Nam: Nguyễn Minh Châu, Bảo Ninh, Chu Lai, Nguyễn Quang Sáng, Văn Lê…

Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Thành Thi nhận định: “Nguyễn Minh Châu rất xứng đáng khi được mệnh danh là “người mở đường tinh anh” cho thời kỳ văn học đổi mới. Tác phẩm của ông được tôn vinh với nhiều giải thưởng: Giải thưởng Bộ Quốc phòng (1984-1989), Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam (1990) và Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (2000)”. Nhà văn Nguyễn Minh Châu từng khoác áo lính, tham gia cả 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Bước ra từ chiến trường, ông để lại nhiều tác phẩm mãi là tiếng vọng trên văn đàn: Cửa sông, Những vùng trời khác nhau, Mảnh trăng cuối rừng, Dấu chân người lính, Bức tranh, Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành…

Mưa đỏ - tiểu thuyết về trận chiến nơi thành cổ Quảng Trị của nhà văn Chu Lai - được chuyển thể thành phim điện ảnh đã và đang thu hút sự quan tâm lớn của công chúng. Với nhà văn Chu Lai, các tác phẩm xuất sắc về đề tài chiến tranh và người lính của ông còn có: Gió không thổi từ biển, Nắng đồng bằng, Ăn mày dĩ vãng… “Dấu chân người lính” trên trang viết không chỉ có những câu chuyện từ chiến trường, những cuộc hành quân, những trận chiến khốc liệt mà còn là năm tháng trở về với cuộc sống đời thường của những người lính Cụ Hồ. Những câu chuyện day dứt, ám ảnh, chạm đến cùng chiều sâu nội tâm và thân phận con người đã trở thành những tác phẩm có giá trị vượt thời gian.

Thế hệ nhà văn - người lính trong những năm tháng ấy đã viết Nỗi buồn chiến tranh (Bảo Ninh), Người cầm súng, Mở rừng (Lê Lựu), Trong cơn gió lốc (Khuất Quang Thụy), Nếu anh còn được sống, Mùa hè buốt giá (Văn Lê)... Riêng nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã để lại dấu ấn không phai với các tác phẩm về vùng đất Nam Bộ: Mùa gió chướng, Dòng sông thơ ấu... Những người cầm bút đã có mặt, chiến đấu ở rừng Trường Sơn, Tây Nguyên, Đường 9 - Nam Lào, Quảng Trị, Đông Nam Bộ, Nam Bộ... và ngày trở về là cuộc tái hiện trên những trang viết lưu dấu qua hàng thập niên.

Tiếp bước người đi trước

Nhà văn Nguyễn Bình Phương gọi diện mạo của văn học Việt Nam 50 năm qua giống như một cánh rừng, với nhiều chủng loại, kích thước cùng chen vai sinh tồn. Nửa thế kỷ của văn học vận động và phát triển với nhiều chiều kích: từ văn học thời hậu chiến, đổi mới đến văn chương hiện đại, văn học trẻ, văn học thiếu nhi... Rất nhiều nhánh rẽ cũng như sự thay đổi trong tư duy, đề tài và phong cách sáng tác của những thế hệ cầm bút sau này. Tuy vậy, đề tài chiến tranh cách mạng vẫn tiếp tục là mạch ngầm đầy sức sống trên hành trình của văn học Việt.

Nhiều nhà văn dù là người lính cầm bút hay trưởng thành sau năm 1975 (Nguyễn Bình Phương, Sương Nguyệt Minh, Nguyễn Đình Tú, Lê Minh Khuê, Trầm Hương, Võ Diệu Thanh…) cũng lựa chọn sáng tác đề tài này, từ nhiều góc độ. Giai đoạn sau này, cánh cửa văn học đề tài về cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam được mở ra, với dấu ấn đặc biệt của những nhà văn từng tham gia chiến trường K (Đoàn Tuấn, Nguyễn Ngọc Tiến, Bùi Quang Lâm, Nguyễn Vũ Điền, Trung Sỹ…).Thế hệ người viết trẻ cũng đã và đang tiếp nối người đi trước với mảng đề tài trên.

Những trại sáng tác, cuộc thi, giải thưởng dành cho tác phẩm đề tài chiến tranh cách mạng vẫn thường xuyên được tổ chức, khích lệ người cầm bút. Nhiều tác phẩm đề tài này tiếp tục ra đời. Dẫu vậy, tác phẩm về chiến tranh có thể tạo thành một vệt dấu ấn mới khó phai trong dòng chảy văn học hôm nay hay không có lẽ vẫn là một kỳ vọng.

Lục Diệp