Vết thương bạo lực làm thay đổi di truyền suốt nhiều thế hệ

Một người đàn ông đứng trên đỉnh tòa nhà nhìn xuống thị trấn Kobane của Syria, nơi bị phá hủy vào năm 2015 - Ảnh: AFP/Getty Images

Nhóm nghiên cứu quốc tế chứng minh cơ chế đằng sau chấn thương liên thế hệ ở con người, giải thích lý do tại sao những người có tiền sử gia đình gặp nghịch cảnh dễ mắc các tình trạng sức khỏe tâm thần như lo lắng và trầm cảm, mặc dù bản thân họ chưa từng trải qua biến cố bất lợi.

Trong nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Scientific Reports số tháng 2/2025, các tác giả đã phân tích DNA thu thập được từ 48 gia đình người Syria qua 3 thế hệ.

Những gia đình này bao gồm người bà hoặc người mẹ đã chạy trốn khỏi cuộc bao vây và thảm sát tại thị trấn Hama năm 1982 hoặc cuộc nổi dậy vũ trang năm 2011 - cả hai đều là một phần của cuộc nội chiến Syria đang diễn ra.

Làm việc chặt chẽ với những gia đình này, hiện đang sống ở Jordan, các nhà nghiên cứu đã có thể thu thập mẫu DNA từ 131 cá nhân, sau đó phân tích để tìm ra sự thay đổi trong các dấu hiệu biểu sinh.

Đây không phải là những thay đổi trong chính trình tự DNA, mà là những biến đổi hóa học ảnh hưởng đến cách thức hoạt động của trình tự.

"Các gia đình muốn câu chuyện của họ được kể lại. Họ muốn những trải nghiệm của họ được lắng nghe " - nhà nhân chủng học Connie Mulligan từ Đại học Florida (Mỹ) cho biết.

Sử dụng các gia đình rời khỏi Syria trước năm 1980 làm nhóm đối chứng, các tác giả đã tìm thấy những biến đổi trong 14 vùng bộ gen liên quan đến bạo lực ở những cá nhân có người bà trải qua cuộc tấn công Hama năm 1982.

Đáng chú ý, 8 trong số những biến đổi này vẫn tồn tại ở đời cháu, những người không trực tiếp trải qua bạo lực. Kết quả cũng cho thấy dấu hiệu lão hóa biểu sinh tăng tốc, có khả năng làm tăng nguy cơ mắc bệnh liên quan đến tuổi tác. Ngoài ra, 21 vùng bộ gen khác cho thấy dấu hiệu biến đổi do bạo lực trong cuộc nội chiến Syria gây ra.

Những thay đổi mà các nhà nghiên cứu quan sát thấy là nhất quán ở các nạn nhân trực tiếp của bạo lực và con cháu của họ, cho thấy rằng chính căng thẳng do xung đột đã thay đổi thông điệp hóa học liên quan đến những gen này.

Những thay đổi gen kéo dài qua nhiều thế hệ nhằm đáp ứng với giai đoạn căng thẳng đã được quan sát thấy ở động vật, nhưng cho đến nay vẫn có rất ít nghiên cứu về cách thức điều này xảy ra ở con người.

Điều chưa rõ ràng trong nghiên cứu là những thay đổi này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của từng cá nhân như thế nào. Nhưng nhóm tác giả cho biết họ ấn tượng về sự kiên định của những gia đình này.

Chuyên gia Mulligan nói: "Giữa tất cả những thay đổi xấu, chúng ta vẫn có thể ăn mừng khả năng phục hồi phi thường của họ. Họ đang sống một cuộc sống viên mãn, có ích cho xã hội, con cái khỏe mạnh, tiếp nối truyền thống.

Họ đã kiên trì vươn lên. Khả năng phục hồi và sự kiên định đó có thể là một đặc điểm độc đáo của con người".

Tất nhiên, bạo lực còn gây ra nhiều hậu quả tàn phá hơn đối với nạn nhân và con cái của họ - bao gồm cả những tác hại đáng kể đến sức khỏe tâm thần và sức khỏe thể chất đã được đề cập trong các nghiên cứu trước đây. Chúng không dễ bị lãng quên.

Theo các nhà nghiên cứu, những phát hiện này có khả năng áp dụng cho nhiều hình thức bạo lực, bao gồm bạo lực gia đình, bạo lực tình dục và bạo lực súng đạn. Những hành vi này có tác động lâu dài vượt xa suy nghĩ của chúng ta.

"Ý tưởng rằng chấn thương và bạo lực có thể gây ra hậu quả cho các thế hệ tương lai sẽ giúp mọi người đồng cảm hơn, giúp các nhà hoạch định chính sách chú ý hơn đến vấn đề bạo lực" - bà Mulligan nhận xét.

Bà nói thêm: "Nó thậm chí có thể giúp giải thích một số chu kỳ liên thế hệ dường như không thể phá vỡ của tình trạng bạo lực, nghèo đói và chấn thương tâm lý mà chúng ta thấy trên khắp thế giới, bao gồm cả ở Mỹ".

Linh La (theo Science Alert)