Tuyển sinh đại học năm 2025: Nhiều sự cố xảy ra, đâu là giải pháp cho năm tới?

Nhiều sự cố ảnh hưởng đến thí sinh

Tuyển sinh đại học (ĐH) năm nay có những thay đổi cốt lõi để phù hợp với kỳ thi tốt nghiệp THPT đầu tiên theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Thay đổi mang tính cách mạng là bỏ phương thức xét tuyển sớm. Tất cả phương thức, trừ xét tuyển thẳng, đều được gộp vào 1 đợt xử lý nguyện vọng trên hệ thống chung của Bộ GD-ĐT.

Thí sinh tại TPHCM tham gia kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 để lấy điểm xét vào đại học - ẢNH: TRANG THƯ

Điểm đột phá là thí sinh chỉ cần đăng ký ngành và trường mình mong muốn, không cần đăng ký mã phương thức hay mã tổ hợp xét tuyển. Hệ thống sẽ tự động sử dụng tất cả dữ liệu của thí sinh (điểm thi tốt nghiệp, điểm học bạ, điểm thi đánh giá năng lực…) để xét tuyển vào ngành đó theo tất cả phương thức mà trường áp dụng, và chọn ra phương thức có lợi nhất để xác định kết quả trúng tuyển cho thí sinh…

Tuy vậy, mùa tuyển sinh năm nay cũng ghi nhận nhiều sự cố. Giai đoạn xử lý nguyện vọng trên hệ thống chung (ngày 16/8 - 20/8) đã gặp trục trặc kỹ thuật, phải kéo dài thêm 2 ngày so với kế hoạch ban đầu. Cổng tra cứu của Bộ GD-ĐT liên tục bị quá tải, trong khi nhiều trường cũng gặp khó khăn trong việc truy xuất và chốt danh sách trúng tuyển trong những ngày đầu sau khi công bố điểm chuẩn.

Sau đó, sự cố “đỗ ảo, trượt thật” tại Trường ĐH Sư phạm TPHCM đã ảnh hưởng đến nhiều thí sinh. Do lỗi kỹ thuật trong quá trình lọc ảo, hệ thống của trường đã báo “trúng tuyển” cho nhiều thí sinh không đủ điểm chuẩn.

Theo quy tắc của hệ thống chung, khi 1 thí sinh đã được ghi nhận trúng tuyển ở 1 nguyện vọng, tất cả nguyện vọng sau đó sẽ tự động bị hủy. Kết quả là, những thí sinh “trúng tuyển ảo” này bị hệ thống từ chối xét tuyển ở các nguyện vọng tiếp theo tại các trường khác, dù thí sinh hoàn toàn đủ điểm đỗ. Vụ việc đã khiến hàng chục thí sinh “trượt oan” và đòi hỏi sự can thiệp, phối hợp xử lý thủ công giữa nhiều trường để khắc phục.

Còn Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội) đã công bố nhầm môn thành phần trong tổ hợp D66, khiến nhiều thí sinh đủ điểm theo đúng quy định của bộ lại bị đánh trượt. Trường ĐH Ngân hàng TPHCM bị phản ánh đã thay đổi tiêu chí phụ cho ngành luật sau khi có điểm, làm một số thí sinh từ đỗ thành trượt. Sau đó, trường đã phải điều chỉnh lại quyết định.

Thêm vào đó, trong nhiều ngày liền sau khi công bố điểm chuẩn, cổng tra cứu của Bộ GD-ĐT liên tục quá tải hoặc không hiển thị trạng thái “đỗ/trượt” rõ ràng, đẩy thí sinh và gia đình vào tình trạng hoang mang.

Lỗi xuất phát từ đâu?

Việc loại bỏ xét tuyển sớm, tự động hóa và tối ưu hóa nguyện vọng là bước đi táo bạo nhằm đơn giản hóa thủ tục cho thí sinh và tối ưu hóa cơ hội trúng tuyển. Tuy nhiên, việc tập trung toàn bộ gánh nặng xử lý dữ liệu phức tạp vào 1 hệ thống đã tiềm ẩn rủi ro.

Những quy định về quy đổi điểm xét tuyển và điểm chuẩn của các phương thức về cùng 1 thang điểm dù có mục đích tốt, đã buộc các trường phải xây dựng những công thức quy đổi phức tạp, khó hiểu và không cùng chuẩn.

Hiện tượng nhiều ngành có điểm chuẩn cực cao không phản ánh chất lượng thí sinh xuất chúng đồng đều, mà là hệ quả của công thức tính điểm cho phép cộng dồn điểm quy đổi chứng chỉ, điểm thưởng học sinh giỏi và điểm ưu tiên. Một thí sinh có thể đạt điểm xét tuyển 30 mà không cần đạt điểm tuyệt đối ở các môn thi, tạo ra bất bình đẳng cho những thí sinh chỉ dựa vào kết quả thi tốt nghiệp THPT.

Bộ GD-ĐT khẳng định nguyên nhân chính đến từ lỗi thao tác, nhập liệu và xử lý dữ liệu của một số trường, đồng thời cho rằng hệ thống và thuật toán của bộ không có lỗi. Tuy nhiên, phân tích sâu hơn cho thấy các nguyên nhân mang tính hệ thống: Việc tập trung hóa toàn bộ quá trình xử lý vào 1 hệ thống, dù nhằm mục đích công bằng, đã tạo ra 1 kiến trúc thiếu khả năng chống chịu lỗi. Khi đó, 1 sai sót nhỏ ở 1 mắt xích, ví dụ: lỗi lọc ảo của một trường, có thể gây ra hiệu ứng dây chuyền và ảnh hưởng trên diện rộng.

Có 849.544 thí sinh đăng ký xét tuyển ĐH, chiếm 73,23% tổng số thí sinh thi tốt nghiệp. Tổng số nguyện vọng đăng ký lên tới 7,6 triệu, ứng với mức trung bình 8,96 nguyện vọng/thí sinh. Con số này gần gấp đôi so với khoảng 5 nguyện vọng/thí sinh của các năm trước. Hệ thống phải xử lý một khối lượng dữ liệu khổng lồ. Tuy nhiên, do hệ thống tự động xét tuyển trên nhiều phương thức và tổ hợp, tổng số nguyện vọng thực tế mà hệ thống phải xử lý lên tới trên 50 triệu, cao gấp đôi so với năm 2024; với hàng ngàn tiêu chí tuyển sinh riêng biệt, phức tạp từ hàng trăm trường.

Một hệ thống phức tạp và có tầm ảnh hưởng lớn như vậy đã được triển khai trên toàn quốc mà không có giai đoạn thí điểm ở quy mô nhỏ hơn. Các trường cũng chưa được tập huấn đầy đủ để có thể chuyển đổi các tiêu chí tuyển sinh của trường thành một định dạng dữ liệu chuẩn hóa cho hệ thống mới một cách hoàn hảo. Do đó, các “lỗi con người” là một kết quả có thể dự báo trước của một quy trình triển khai hệ thống còn nhiều thiếu sót.

Định hướng cho tuyển sinh 2026

Nhìn lại tuyển sinh 2025 cho thấy trách nhiệm được chia sẻ giữa các bên. Với trường ĐH: Chịu trách nhiệm về tính chính xác của dữ liệu đầu vào và quy trình xét tuyển nội bộ. Sự cố tại Trường ĐH Sư phạm TPHCM, Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho thấy khâu kiểm soát chất lượng và quy trình kỹ thuật còn kẽ hở.

Với Bộ GD-ĐT: Chịu trách nhiệm về việc thiết kế và triển khai một mô hình tuyển sinh tập trung hóa nhưng lại thiếu các cơ chế dự phòng và kiểm thử đầy đủ. Bộ đã tạo ra một hệ thống không có khả năng dự báo rủi ro cho những sai sót vốn khó tránh khỏi trong một quy trình phức tạp, qua đó tác động của những lỗi đơn lẻ bị khuếch đại thành khủng hoảng hệ thống.

Do đó, cần xem xét lại mô hình tuyển sinh. Nếu tiếp tục theo hướng tập trung hóa, hệ thống cần được thiết kế lại để trở nên mạnh mẽ hơn, có các bước xác thực dữ liệu chéo, và cho phép các trường có một khoảng thời gian để rà soát, đối chiếu kết quả trước khi công bố chính thức. Quan trọng hơn, bất kỳ sự thay đổi lớn nào cũng cần phải được thí điểm cẩn thận, đi kèm với việc tập huấn kỹ lưỡng và hỗ trợ kỹ thuật đầy đủ cho các trường, thay vì làm đồng loạt trên quy mô toàn quốc một cách đột ngột.

Nghị quyết số 71-NQ/TW ban hành ngày 22/8/2025 không chỉ là văn bản chính sách thông thường mà là một chỉ đạo chiến lược, đặt ra yêu cầu đột phá cho toàn ngành giáo dục và đào tạo. Những bất cập của kỳ tuyển sinh 2025 cần được nhìn nhận rõ ràng cho sự cấp bách phải thực thi nghiêm túc và quyết liệt tinh thần của nghị quyết này. Trong đó yêu cầu ngành giáo dục phải xây dựng đề án đổi mới tuyển sinh ĐH theo hướng “đánh giá đúng năng lực người học” và “bảo đảm kiểm soát thống nhất chuẩn đầu vào” của các ngành và cơ sở đào tạo.

Thực trạng “khủng hoảng quy đổi điểm” và sự thiếu chuẩn hóa trong tuyển sinh năm 2025 đã đi ngược lại hoàn toàn yêu cầu cốt lõi này. Một hệ thống tuyển sinh với những sự cố như đã phân tích ở trên sẽ là rào cản lớn, khó đảm bảo chất lượng đầu vào cần thiết để hiện thực hóa những mục tiêu của Nghị quyết 71. Do đó, việc cải cách tuyển sinh ĐH cho năm 2026 và các năm tiếp theo không chỉ đơn thuần là sửa chữa các sai sót kỹ thuật, mà là một nhiệm vụ chính trị trọng tâm nhằm thực thi chỉ đạo của Bộ Chính trị, đưa công tác tuyển sinh trở lại đúng quỹ đạo chiến lược phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.

Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa - nguyên Phó giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM