Từ văn hóa Nhật thành ngành công nghiệp toàn cầu

Từ nghệ thuật kể chuyện đến chiến lược toàn cầu

Hoạt hình anime của Nhật Bản ra đời từ đầu thế kỷ XX nhưng phải đến vài thập niên gần đây mới thực sự bùng nổ trên toàn cầu. Từng được xem là sản phẩm văn hóa nội địa, anime giờ đây định hình thị hiếu nghệ thuật của hàng trăm triệu người đồng thời trở thành động lực thúc đẩy kinh tế sáng tạo và xuất khẩu văn hóa Nhật Bản ra thế giới. Sức hút của anime lan rộng nhờ khả năng kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại cùng lối kể chuyện giàu cảm xúc; nội dung đa dạng, phản ánh nhiều vấn đề xã hội, tâm lý, lịch sử… một cách tinh tế.

Thiếu niên và chim diệc - bộ phim anime đoạt giải Oscar 2024

Từ những cái tên kinh điển như Naruto, One Piece (Đảo Hải tặc) đến loạt phim mới như Jujutsu Kaisen (Chú thuật hồi chiến), Spy x Family (Gia đình điệp viên)…, anime vừa hiện diện trong đời sống giải trí vừa tạo ra “văn hóa tiêu dùng” đi kèm, từ cosplay, nhạc phim, đồ lưu niệm đến trò chơi điện tử và thời trang.

Một trong những biểu tượng toàn cầu của làn sóng anime là Studio Ghibli - hãng phim hoạt hình nổi tiếng của Nhật Bản. Với những kiệt tác như Spirited Away (Vùng đất linh hồn), My Neighbor Totoro (Hàng xóm của tôi là Totoro), Princess Mononoke (Công chúa Mononoke)…, Ghibli đã khẳng định bên cạnh chức năng giải trí, hoạt hình còn là nghệ thuật mang tầm vóc quốc tế. Spirited Away làm nên lịch sử khi trở thành bộ phim anime đầu tiên đoạt giải Oscar Phim hoạt hình xuất sắc nhất vào năm 2003, tiếp theo là The Boy and the Heron (Thiếu niên và chim diệc). Từ phòng chiếu châu Á đến các nền tảng như Netflix, phim Ghibli liên tục thu hút khán giả đa quốc tịch, tạo nên những cộng đồng người hâm mộ trung thành trên thế giới.

Lý giải sự lan tỏa mạnh mẽ của anime, các chuyên gia cho rằng đó là khả năng kể chuyện không giới hạn: từ những bộ phim dành cho thiếu nhi như Doraemon, Pokémon đến các tác phẩm cho khán giả trưởng thành như Attack on Titan (Đại chiến Titan), Demon Slayer (Thanh gươm diệt quỷ), Your Name (Tên cậu là gì?)…, anime chạm đến mọi tầng lớp khán giả ở nhiều quốc gia.

Anime là văn hóa kể chuyện toàn cầu - nơi khán giả tìm thấy sự đồng cảm, cảm hứng và cả bản sắc” - chuyên gia văn hóa đại chúng Kenji Nakamura nhận định trên Nikkei Asia.

Tác động sâu rộng đến văn hóa đại chúng

Không chỉ là sản phẩm giải trí, anime đang được Nhật Bản khai thác như một “quyền lực mềm” trong chính sách ngoại giao văn hóa và quảng bá hình ảnh đất nước.

Từ thời trang, âm nhạc, ngôn ngữ đến phong cách sống, ảnh hưởng của anime đã len lỏi vào đời sống đại chúng ở nhiều quốc gia. Hình ảnh các nhân vật anime xuất hiện dày đặc trong cosplay, lễ hội, quảng cáo, thời trang đường phố, thậm chí cả dòng sản phẩm xa xỉ.

Theo khảo sát của Kidscreen (2024), khoảng 60% trẻ vị thành niên từ 13 đến 17 tuổi tại Mỹ và châu Âu nhận mình là người hâm mộ anime. Đây là lực lượng tiêu dùng trẻ, trung thành, sẵn sàng chi trả cho sản phẩm nhượng quyền như mô hình, trang phục, game… và các dịch vụ streaming.

Anime cũng tạo cảm hứng cho nhiều nhà làm phim Hollywood và các nhà sáng tạo toàn cầu, như The Matrix (Ma trận) lấy cảm hứng từ Ghost in the Shell (Hồn ma vô tội) hay Stranger Things (Cậu bé mất tích) ảnh hưởng từ Akira.

Đến nay, anime không chỉ là hoạt hình mà còn là văn hóa, là công nghiệp, là tầm nhìn. Từ những trang truyện tranh và màn hình nhỏ tại Nhật, anime đã trở thành ngôn ngữ chung của thế giới, kết nối công chúng toàn cầu qua những câu chuyện giàu cảm xúc và trí tưởng tượng không giới hạn.

Tiềm năng lớn của Việt Nam còn bỏ ngỏ Từ câu chuyện thành công của Nhật Bản, nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đang nhìn thấy tiềm năng của việc đầu tư vào hoạt hình và công nghiệp nội dung gốc, xem đây như một chiến lược phát triển kinh tế sáng tạo. Nếu đầu tư bài bản, ngành hoạt hình không chỉ mang lại lợi nhuận từ bản quyền, quảng cáo, xuất khẩu nội dung mà còn tạo ra chuỗi giá trị: phát triển game, du lịch văn hóa, hàng tiêu dùng và bản sắc quốc gia. Tại Việt Nam, từ lâu, anime đã có cộng đồng người hâm mộ lớn, chủ yếu thông qua truyện tranh, phim lồng tiếng trên truyền hình và các nền tảng trực tuyến. Theo dữ liệu từ Google Trends và Statista, Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có lượng tìm kiếm và truy cập liên quan đến anime cao nhất Đông Nam Á. Các nền tảng như Netflix, Bilibili hay YouTube đều ghi nhận lượt xem anime tại Việt Nam tăng mạnh, đặc biệt trong nhóm tuổi 15-30. Tàn thể: Tiền truyện - phim hoạt hình dành cho người lớn hiếm hoi của Việt Nam - Nguồn ảnh: DeeDee Animation Studio Tuy nhiên, ngành hoạt hình và công nghiệp nội dung số trong nước vẫn còn nhiều khoảng trống. Ngoài một vài dự án cá nhân nổi bật, phần lớn sản phẩm hoạt hình Việt Nam hiện vẫn tập trung vào dòng phim thiếu nhi hoặc phục vụ mục đích quảng cáo. Việc xây dựng một hệ sinh thái hoạt hình đa dạng, hướng đến khán giả thanh thiếu niên và thị trường quốc tế gần như chưa được đầu tư bài bản, đúng mức. Dẫu vậy, không thể phủ nhận rằng một số hãng phim hoạt hình trong nước đã bắt đầu thử sức với những dự án có yếu tố anime dù không hoàn toàn theo phong cách truyền thống của Nhật Bản. DeeDee Animation Studio được đánh giá là một trong những cái tên dẫn đầu lĩnh vực hoạt hình Việt, từng cho ra mắt nhiều tác phẩm được giới chuyên môn khen ngợi, trong đó có những bộ phim mang hơi hướng anime rõ nét. Red Cat Motion nổi bật với kỹ thuật hoạt hình 3D hiện đại, từng tham gia các dự án hợp tác với đối tác Nhật Bản. Colory Animation cũng là một đơn vị đáng chú ý với định hướng phát triển phim điện ảnh hoạt hình mang phong cách anime. Tác phẩm tiêu biểu trong số đó là Tàn thể: Tiền truyện - bộ phim hoạt hình ngắn do DeeDee Animation Studio thực hiện, từng giành giải Họa sĩ xuất sắc nhất và giải Cánh diều bạc tại giải thưởng Cánh diều vàng năm 2020. Phim gây ấn tượng với phong cách nghệ thuật chỉn chu, cốt truyện độc đáo. Ở Việt Nam, anime vẫn còn trong giai đoạn chớm nở và chưa phổ biến như tại Nhật Bản hay Hàn Quốc. Dù vậy, không thể phủ nhận sự tiến bộ về mặt kỹ thuật, lối kể chuyện và tư duy thẩm mỹ của các nhà làm phim hoạt hình trong nước. Rất nhiều studio Việt hiện đảm nhiệm vai trò gia công cho các dự án quốc tế, góp phần tạo ra nguồn thu ngoại tệ ổn định và tích lũy kinh nghiệm chuyên môn. Đơn cử DeeDee Animation Studio đang là đồng sản xuất với các hãng phim nổi tiếng như Disney, Warner Bros.; tham gia sản xuất các phim hoạt hình lớn như Doraemon. Theo các nhà làm phim hoạt hình Việt Nam, để xây dựng thương hiệu riêng và chinh phục khán giả toàn cầu, Việt Nam cần một chiến lược đầu tư dài hạn, từ hỗ trợ sáng tạo nội dung, đào tạo biên kịch, kỹ thuật viên đến việc kết nối các nhà làm phim trẻ và đưa tác phẩm tham gia các liên hoan phim hoạt hình quốc tế. Nhìn vào mô hình phát triển của Nhật Bản và gần đây là Hàn Quốc, có thể thấy hoạt hình đã là một phần quan trọng trong chuỗi giá trị văn hóa, từ xuất khẩu nội dung, xây dựng hình ảnh quốc gia đến kích thích du lịch và tiêu dùng. Trong một thế giới ngày càng đề cao tính sáng tạo và bản sắc, thành công của anime là minh chứng sống động cho sức mạnh của một nền văn hóa được nuôi dưỡng bằng đam mê và chiến lược. Minh Phát

Thảo Nguyên

Thị trường
hàng trăm tỉ USD
Hiệp hội Hoạt hình Nhật Bản cho biết doanh thu toàn cầu của ngành anime đã đạt 2.927,7 tỉ yên (gần 20 tỉ USD). Dự báo đến 2030, thị trường này sẽ đạt 47 tỉ USD - con số đáng mơ ước của ngành công nghiệp giải trí.
Theo báo cáo của Precedence Research năm 2024, thị trường anime toàn cầu được định giá 89,77 tỉ USD vào năm 2025, dự kiến đạt 203,68 tỉ USD vào năm 2034, với tốc độ tăng trưởng hằng năm 9,53%. Trong đó, khu vực châu Á - Thái Bình Dương dẫn đầu với thị phần chiếm 42%, tương đương 34,42 tỉ USD. Financial Times khẳng định, với gần 800 triệu người hâm mộ trên toàn cầu và dự báo sẽ cán mốc 1 tỉ trong thập niên tới, anime đã trở thành một phần quan trọng trong ngành công nghiệp văn hóa toàn cầu.
Không chỉ các hãng Nhật như Toei Animation, Studio Ghibli, MAPPA... hưởng lợi, nhiều nền tảng phát trực tuyến quốc tế cũng coi anime là “át chủ bài” hút người xem. Netflix hiện đã đầu tư vào hơn 100 bộ anime, ghi nhận hàng chục triệu lượt xem trên từng tựa phim: Pokémon Journeys (40,3 triệu), Record of Ragnarok (35,5 triệu) - theo số liệu Netflix công bố trên Reddit năm 2024.