Tiến sĩ Quách Thu Nguyệt: “Khát vọng lớn nhất của chúng tôi là khai mở tri thức”

Bài toán phát triển bền vững nơi vựa lúa Phương Nam

Phóng viên: Thưa tiến sĩ, vì sao Thư viện số Nguyễn An Ninh chọn sự kiện “Văn minh lúa nước đồng bằng sông Cửu Long” để khép lại các hoạt động lớn của đơn vị trong năm 2025?

Tiến sĩ Quách Thu Nguyệt: Từ thuở khai hoang mở cõi, cây lúa đã đồng hành cùng cư dân đồng bằng sông Cửu Long, bồi đắp cả một nền văn minh sông nước trù phú.

Chuyên đề sẽ có triển lãm về lịch sử khẩn hoang Nam Bộ đến mô hình nông nghiệp thuận tự nhiên. Người nông dân với tri thức bản địa lẫn người trẻ với những dự án phát triển nông sản xanh, sạch sẽ cùng gặp gỡ tại sự kiện. Sự kiện khép lại năm 2025, mở ra những chủ đề trọng tâm cho năm 2026, tiếp nối hành trình hơn 300 năm mở cõi của tiền nhân ở một giai đoạn mới cùng diện mạo mới thích ứng với sự phát triển của thời đại công nghệ số.

Tiến sĩ Quách Thu Nguyệt - người luôn khơi mở các giá trị và tham gia tổ chức nhiều sự kiện ý nghĩa cho văn hóa và văn hóa đọc - Ảnh do nhân vật cung cấp

* Bà cũng như ban tổ chức muốn trao gửi những giá trị lớn lao nào đến cộng đồng qua sự kiện?

- “Văn minh lúa nước đồng bằng sông Cửu Long” có các hoạt động trưng bày, triển lãm, trò chuyện, trải nghiệm… với mong muốn giới thiệu toàn diện vùng đất đồng bằng sông Cửu Long từ lịch sử, con người, văn hóa đến tiềm năng cùng những thách thức trong phát triển kinh tế. Sự kiện cũng khẳng định giá trị của nền văn minh lúa nước - nền tảng gốc rễ của nông nghiệp, đời sống và phong tục vùng châu thổ sông Mê Kông. Đây còn là dịp đi tìm lời giải cho bài toán phát triển bền vững nơi vựa lúa phương Nam; qua đó nâng cao trách nhiệm cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ trong việc bảo tồn, phát triển đồng bằng sông Cửu Long trước những thách thức biến đổi khí hậu và trước yêu cầu phát triển xanh, an toàn, bền vững.

Khuyến khích tinh thần học tập suốt đời

* Văn minh lúa nước miền Tây Nam Bộ đã có lịch sử hàng trăm năm nhưng nông nghiệp lúa nước của thời hiện đại đã thay đổi như thế nào, theo bà?

- Lịch sử hàng trăm năm cùng quá trình định canh, định cư, người nông dân cùng cây lúa đã, đang và sẽ gắn bó xuyên suốt quá trình khai mở và phát triển đồng bằng sông Cửu Long. Chúng ta từng nghe đến những cái tên được đặt cho các loại giống lúa như lúa ma, lúa mùa, lúa cao sản… Điều đó cho thấy quá trình chuyển đổi nền nông nghiệp đồng bằng sông Cửu Long trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Từ việc sản xuất cây lúa dựa theo phương pháp tỉa, sạ, cấy, gieo, gặt thuận theo quy luật 1 năm 2 mùa mưa nắng đến diễn biến con nước… cùng những kiến thức bản địa tích lũy kinh nghiệm hàng trăm năm đã tạo nên một nền văn minh lúa nước mang đặc trưng của vùng đất phương Nam.

Vài chục năm gần đây, trước thách thức của biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn cùng yêu cầu sản xuất xanh, sạch, vấn đề đặt ra là sự dung hòa hướng đi giữa truyền thống và hiện đại theo cách một nền nông nghiệp biết “đi 2 chân”: lúa mùa cho hệ sinh thái, giá trị văn hóa và lúa cao sản đảm bảo lương thực, xuất khẩu.

Tiến sĩ Quách Thu Nguyệt (thứ hai từ trái sang) trong chuyến đi Bến Tre cùng các thành viên Thư viện số Nguyễn An Ninh - Ảnh do nhân vật cung cấp

* Dự án “Sách cho đồng bằng sông Cửu Long” cũng sẽ chính thức được ra mắt tại sự kiện. Với dự án ý nghĩa lần này dành cho văn hóa đọc, khát vọng lớn của bà là gì?

- Đầu tiên, ý nghĩa của dự án là khuyến khích tinh thần học tập suốt đời, tạo lập thói quen đọc nơi người dân, nhất là giới trẻ. Hình thức công nghệ số với các ấn phẩm điện tử, sách nói… sẽ giúp tri thức trở nên gần gũi, hấp dẫn. Dự án mang tính lan tỏa cộng đồng, huy động sức mạnh xã hội trong việc gìn giữ và truyền bá giá trị tri thức Nam Bộ. Mỗi người dân không chỉ là người đọc mà có thể trở thành người sáng tạo, chia sẻ, gìn giữ giá trị bản địa về vùng đất họ đang sống.

Tiếp đến, tri thức được lan tỏa đúng cách sẽ giúp người dân nâng cao hiểu biết, áp dụng khoa học kỹ thuật, cải thiện năng suất lao động, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp xanh, bền vững. Ngoài ra, việc kết hợp thư viện truyền thống với thư viện số và thư viện lưu động đưa văn hóa đọc bước vào kỷ nguyên số. Đây là một dự án giáo dục dài hơi và sẽ là hành trình tiếp tục sự nghiệp khai hoang mở cõi của tổ tiên bằng con đường khai mở tri thức, thúc đẩy nguồn cảm hứng sáng tạo cho những người chủ tương lai của đất phương Nam.

*Xin cảm ơn bà.

Lục Diệp (thực hiện)