Những “cuộc trở về” rực rỡ của văn chương xa xứ

Dấu ấn từ giải thưởng

Những ngày đầu tháng Mười hai, tiểu thuyết Đời gió bụi (tựa tiếng Anh: Dust Child) của nhà văn Nguyễn Phan Quế Mai được Nhã Nam cho ra mắt. Đây cũng là tác phẩm nổi bật trên văn đàn quốc tế ngay khi được xuất bản lần đầu tại Mỹ vào năm 2023. Tác phẩm được trao giải Tiểu thuyết lịch sử hay nhất - She Reads Best Historical Fiction Award 2023, được đề cử vào vòng chung khảo Dayton Literary Peace Prize 2024 - Giải thưởng Văn học hòa bình, được vinh danh tại giải One Book One Lincoln 2025 và được báo chí Mỹ tôn vinh. Dust Child đã được dịch ra 15 ngôn ngữ và phát hành tại nhiều nước trước khi đến với bạn đọc Việt Nam.

Các tác phẩm nổi bật của văn học xa xứ đã “trở về” với hào quang rực rỡ

Nổi bật trên văn đàn quốc tế trước khi được phát hành tại Việt Nam, các tác phẩm văn chương xa xứ nghiễm nhiên có vị thế ít so sánh được với văn học trong nước. Với nhà văn trẻ Ocean Vương, Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian hay Hoàng đế xứ Gladness (vừa phát hành tại Việt Nam) đều là những tác phẩm gây chú ý tại Mỹ, được báo chí quốc tế đánh giá cao.

Nếu Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian được vinh danh với nhiều giải thưởng tại Mỹ thì Hoàng đế xứ Gladness vừa được Amazon bình chọn trong tốp các tác phẩm văn học hay nhất năm 2025.

Tiểu thuyết Nọc bướm của nhà văn Anna Mọi “trở về” Việt Nam sau gần 10 năm ghi dấu ấn tại Pháp. Tác phẩm Người tị nạn của Viet Thanh Nguyen được xuất bản tại Việt Nam sau khi ông được trao giải Pulitzer. Dấu ấn của Nguyễn Phan Quế Mai trên văn đàn quốc tế còn là hàng loạt giải thưởng dành cho tác phẩm Những ngọn núi ngân vang…

Tiếng nói từ ký ức và văn học di dân

Chiến tranh, thời hậu chiến và những số phận di dân là đề tài thường thấy trong tác phẩm của các nhà văn xa xứ. Điều đó cũng làm nên dấu ấn của một vệt tác phẩm từng nổi bật trên văn đàn của các nhà văn Việt Nam hoặc gốc Việt sinh sống ở nước ngoài.

Ba áng mây trôi dạt xứ bèo (Nuage Rose Hồng Vân, Nhà xuất bản Trẻ) là ký ức chiến tranh qua lăng kính của một đứa trẻ theo gia đình sơ tán khi Mỹ đánh phá thủ đô vào năm 1964. Nọc bướm (Anna Mọi) là thời niên thiếu của một cô gái sống trong bối cảnh hậu thuộc địa. Sóng ngầm (Linda Lê) là chiến tranh, lưu vong, quá khứ và tiếc nuối…

Các nhà văn xa xứ đã góp nên những mảng màu đặc biệt từ ký ức. Chiến tranh trong tác phẩm của họ không phải là chiến trường, mùi thuốc súng mà là những câu chuyện về thân phận, nỗi ám ảnh và di chứng kéo dài từ cuộc chiến. Điều đó một lần nữa được nhìn thấy trong Đời gió bụi của Nguyễn Phan Quế Mai - cây bút sinh ra sau chiến tranh và sống qua thời hậu chiến.

Từ Ocean Vương, câu chuyện mang dáng hình bức thư một chàng trai gửi cho mẹ, kể lại ký ức của cậu trong một gia đình nhập cư gốc Việt - nơi tồn tại những vết thương chiến tranh, những va đập văn hóa và cả nỗi đau không thể cất thành lời - đã làm tan chảy thế giới. Một câu chuyện ngỡ riêng tư nhưng lại chạm đến vấn đề lớn: di cư, sự mất mát, ký ức cội nguồn và tìm kiếm bản thể.

Dòng chảy của văn học xa xứ với đề tài chủ lưu là “ngược dòng ký ức” và “tìm về nguồn cội” vẫn luôn được tiếp nối qua các tác phẩm gây chú ý với thế giới trước khi được trở về với bạn đọc Việt Nam. Dòng văn học ấy ngày càng khẳng định vị thế, góp phần hình thành dấu ấn đặc sắc của văn học Việt trên văn đàn quốc tế.

Lục Diệp