Văn học mạng trong thời đại số

Nhiều sân chơi, ít dấu ấn

Cuộc thi thơ Thi ca và nguồn cội lần thứ ba (do Hội thơ Làng Chùa tổ chức) vừa công bố kết quả. Đây là cuộc thi được tổ chức hoàn toàn thông qua mạng xã hội. Các bài thơ dự thi lần lượt được giới thiệu trên trang cá nhân của nhà văn Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam. Sân chơi trên đã thu hút nhiều nhà thơ tên tuổi tham gia và được trao giải (Lý Hữu Lương, Bùi Việt Phương, Lữ Mai, Đỗ Anh Vũ, Triều La Vỹ, Kiều Duy Khánh…).

Từ những sáng tác được đăng tải trên mạng, các tác phẩm được in thành sách best-seller và được đánh giá cao

Facebook cũng là nơi cho người cầm bút cùng nhau chia sẻ tác phẩm thông qua các hội nhóm, diễn đàn như Quán Chiêu Văn, Hội quán văn chương, Văn học trẻ… Nhiều cuộc thi sáng tác online cũng đã được tổ chức, thu hút đông đảo tác giả dự thi. Dù vậy, không gian sinh hoạt văn chương trên mạng chủ yếu tạo sân chơi cho người cầm bút (cả chuyên nghiệp lẫn không chuyên) nhưng vẫn chưa phải là nơi phát hiện, ghi dấu ấn cho những tên tuổi văn học mạng. Không ít tác giả xuất hiện ở các cuộc thi sáng tác thông qua nền tảng mạng xã hội đã có tác phẩm sách giấy, được bạn đọc biết đến trước đó.

Một trong số những cây bút trẻ nổi lên từ văn học mạng và trở thành hiện tượng thời gian qua có thể kể đến Thảo Trang - tác giả tiểu thuyết Tết ở làng Địa Ngục. Từ sáng tác trên mạng, tác phẩm của Thảo Trang được nhà làm sách săn đón. Tết ở làng Địa Ngục không chỉ là sách bán chạy mà còn lan tỏa rộng rãi hơn khi được chuyển thể thành phim truyền hình. Nhà văn Trường An - cây bút 8X với những tiểu thuyết lịch sử đồ sộ - cũng nổi lên từ những sáng tác được đăng tải trên website cá nhân truongan.name. Các tác phẩm thu hút bạn đọc yêu thích truyện lịch sử, trước khi được Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam in thành sách: Hồ dương, Vũ tịch, Thiên hạ chi vương… Không xuất hiện trên mạng xã hội nhưng Trường An có lượng độc giả riêng và các tác phẩm của chị khi được in đều nhận về sự đánh giá cao của người trong giới.

Dù vẫn có những tên tuổi bật sáng từ việc đăng tác phẩm lên mạng trước nhưng so với sự nở rộ của văn học mạng những năm 2000-2010, hiện rất hiếm tác phẩm trên mạng có thể tạo dấu ấn. Sách giấy vẫn là sự lựa chọn ưu tiên của các nhà văn, kể cả những cây bút mới.

Chờ đợi những dấu ấn mới

Văn học mạng (cách gọi các tác phẩm văn chương được đăng tải trên các nền tảng trực tuyến) từng có một thời vàng son với sự xuất hiện của hàng loạt cây bút: Trang Hạ, Hà Kin, Trần Thu Trang, Hồng Sakura, Nguyễn Thế Hoàng Linh… Tác phẩm của họ được đông đảo bạn đọc mạng yêu thích, sau đó được in thành sách, trở thành giá trị để lại cho văn đàn.

Tuy nhiên, văn học mạng một thời được xếp bên lề của văn học chính thống. Nhà văn mạng cũng như tác phẩm của họ không có mặt trong các giải thưởng văn chương. Sự lép vế này cùng việc biến mất của blog 360 độ, thay vào đó là sự phát triển của các nền tảng mạng xã hội thiên về giải trí như Facebook, Instagram, TikTok… khiến văn học mạng khó tiếp tục dòng chảy mạnh mẽ như trước. Sau này, cũng có nhiều nhà văn phổ biến tác phẩm trên mạng trước khi in thành sách, đặc biệt trong giai đoạn COVID-19 như nhà văn Bích Ngân với tập tản văn Quyền được sống, Từ Nguyên Thạch với truyện dài Tình người cách ly, Sương Nguyệt Minh với tập ghi chép Khi đại dịch thế kỷ COVID-19 qua đi… Tuy nhiên, họ đều là những cây bút tên tuổi và việc đăng tác phẩm trên mạng như một nhu cầu được viết, được chia sẻ của nhà văn ở thời điểm ấy.

Hiện tại, vẫn có nhiều nền tảng, ứng dụng đăng truyện trực tuyến (có trả tác quyền) nhưng đó lại là một nhánh rẽ nhiều hệ lụy. Hàng ngàn truyện trên các nền tảng trực tuyến đang bị ảnh hưởng nặng phong cách truyện tiên hiệp, ngôn tình, đam mỹ, bách hợp… của Trung Quốc. Nhiều truyện có nội dung kinh dị, u tối do ảnh hưởng phong cách manga Nhật Bản. Các truyện ấy tồn tại trên mạng, trong một cộng đồng khu biệt mà không thể được xếp vào tác phẩm văn học mạng.

“Ở Quảng Tây, Trung Quốc, từ sáng tác trên mạng, một đội ngũ nhà văn trẻ đã lừng lững bước trên văn đàn. Có lẽ các nhà văn cũng nên mạnh dạn đăng những sáng tác của mình” - nhà văn Bích Ngân - Chủ tịch Hội Nhà văn TPHCM - chia sẻ, sau Hội nghị Ban Chấp hành Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật TPHCM vừa qua. Đây là lời khích lệ có ý nghĩa trong giai đoạn sáp nhập, nhiều tạp chí văn chương đã ngừng hoạt động, nhất là trong giai đoạn chuyển đổi số nhưng không nhiều người cầm bút lựa chọn không gian mạng cho văn nghiệp.

Lục Diệp