Phân loại rác ì ạch do chính sách thiếu đồng bộ

Có ý thức nhưng chưa thay đổi hành vi

Theo báo cáo giám sát của Quốc hội, năm 2024, trung bình mỗi ngày, cả nước phát sinh hơn 69.400 tấn rác thải sinh hoạt, trong đó gần 63% được xử lý bằng phương pháp chôn lấp, phần lớn là chôn lấp không hợp vệ sinh. Trước khi sáp nhập các tỉnh, thành phố, chỉ có 34/63 tỉnh, thành triển khai việc phân loại rác tại nguồn nhưng cũng chỉ làm thí điểm, chưa nhân rộng; nhiều tỉnh, thành chưa ban hành định mức kỹ thuật, giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý rác nên việc triển khai gặp khó khăn.

Đại biểu Trần Nhật Minh (tỉnh Nghệ An) đánh giá: “Sau gần 1 năm chuẩn bị, việc phân loại rác tại nguồn vẫn ì ạch, thậm chí một số địa phương còn chưa bắt đầu”. Theo ông, ngoài việc hạ tầng chưa đồng bộ, thói quen sinh hoạt của người dân cũng là nguyên nhân gây nên sự ì ạch này. Thêm vào đó, người dân vẫn chưa nhìn thấy lợi ích gì khi tự phân loại rác. Ông nói: “Không ít người từng thử phân loại rác nhưng rồi thấy xe rác gom chung nên mất niềm tin, cho rằng nỗ lực của mình là vô ích”.

Đại biểu Thạch Phước Bình (tỉnh Vĩnh Long)

Đại biểu Hoàng Quốc Khánh (tỉnh Lai Châu) cho rằng, rác thải nhựa là một thách thức môi trường. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã có khung pháp lý rất rõ ràng về trách nhiệm của các hộ gia đình và doanh nghiệp sản xuất trong việc tái chế sản phẩm, nhưng thực tế thì chưa có chuyển biến nào. Thói quen tiêu dùng đồ nhựa 1 lần (túi ni lông, ống hút nhựa…) cộng với việc xử lý rác thải chưa đồng bộ khiến nhựa tồn lưu trong môi trường hàng chục, hàng trăm năm, ảnh hưởng tới đất, nước, sức khỏe con người và đa dạng sinh học biển.

Đại biểu Trần Nhật Minh (tỉnh Nghệ An)

Theo đại biểu Thạch Phước Bình (tỉnh Vĩnh Long), tỉ lệ phân loại rác tại nguồn mới đạt khoảng 15% hộ gia đình và nhiều doanh nghiệp vẫn coi chi phí môi trường là gánh nặng. Điều này cho thấy ý thức xã hội đã nâng lên nhưng hành vi chưa thay đổi. Cùng với tình trạng ô nhiễm nguồn nước và không khí, việc phân loại, xử lý rác thải rắn kém hiệu quả đang làm cho môi trường nước ta “ở ngưỡng giới hạn chịu đựng” và cần có sự chuyển đổi mạnh mẽ.

Đưa chỉ số môi trường vào chỉ tiêu phát triển quốc gia

Trước thực trạng trên, nhiều đại biểu đề nghị phải có giải pháp đồng bộ và quyết liệt hơn nữa để việc phân loại rác tại nguồn có thực chất, đại trà thay vì thí điểm. Đại biểu Trần Nhật Minh cho rằng, Chính phủ cần đầu tư kinh phí để có hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt cho từng loại rác; các địa phương đầu tư cơ sở hạ tầng đồng bộ, có nhà máy tái chế, xử lý rác hữu cơ, rác thải nguy hại. Song song đó, cần tuyên truyền trong trường học, khu dân cư về phân loại rác để thay đổi thói quen của người dân.

Nhiều năm qua, các hộ dân ở phường Bình Thạnh, TPHCM đã có thói quen phân loại rác tại nguồn - Ảnh: Thanh Tâm

Theo ông, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã nêu nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền” và “thu phí thu gom rác theo khối lượng”, nhưng vẫn cần cơ chế giám sát và chế tài xử phạt nghiêm minh để mọi cá nhân, tổ chức tuân thủ. Ông kiến nghị Chính phủ yêu cầu doanh nghiệp tài trợ hệ thống thu gom rác thải tái chế, chẳng hạn thiết lập điểm thu hồi bao bì nhựa ở các siêu thị, cửa hàng tiện lợi, khuyến khích người dân mang đến nộp để đổi lấy ưu đãi.

Đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng, đã đến lúc xem môi trường là chỉ số năng lực điều hành quốc gia. Ông đề nghị Quốc hội đưa “GDP xanh”, chỉ số các bon, chỉ số sức khỏe, môi trường vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia. Cùng với đó, Chính phủ cần ban hành chính sách “tài chính xanh” quốc gia, phát hành trái phiếu khí hậu, thành lập quỹ xanh địa phương và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch. “Một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai” - ông nói.

Minh Quang - Như Diệp