Incendies: Sự vĩ đại của tình mẹ

Giới mê điện ảnh hẳn đều biết đạo diễn Denis Villeneuve - người tạo ra những bộ phim cực kỳ thành công như Sicario (2015), Arrival (2016), Blade Runner 2049 (2017) hay gần đây là bom tấn Dune (2021). Sự nghiệp vững chãi của ông ở Hollywood được chắp cánh nhờ thành công của Incendies (tựa tiếng Việt: Tìm tung tích mẹ, 2010) - bộ phim tâm lý được đánh giá rất cao khi ra mắt.

Bộ phim Incendies có nhiều cảnh quay trần trụi về chiến tranh

Tác phẩm này đại diện cho Canada dự Oscar năm 2011 và được đề cử giải “Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc”. Bộ phim cũng thắng hàng loạt giải thưởng và đưa tên tuổi Villeneuve lên tầm cao. Cho đến nay, bộ phim vẫn được xem là có một trong những cú twist hay nhất mọi thời đại, khiến người xem vừa bất ngờ vừa chấn động mạnh về cảm xúc.

Denis Villeneuve sinh tại Québec (Canada) năm 1967.

Ông vốn mê phim từ nhỏ và dành nhiều thời gian thưởng thức các tác phẩm nghệ thuật. Năm 2004, ông xem vở kịch Incendies ở Montréal (Canada) và nhận ra đó là một tuyệt tác. Nhà làm phim chia sẻ rằng nó có những yếu tố văn hóa Ả Rập, câu chuyện thời chiến và còn phảng phất chất bi kịch Hy Lạp. Quyết tâm chuyển thể, Villeneuve mất đến 5 năm để hoàn thành kịch bản và bắt tay đạo diễn dự án có kinh phí 6,5 triệu USD.

Nữ nhân thời chiến

Chuyện phim bắt đầu với cái chết của Nawal (Lubna Azabal), một phụ nữ từ Trung Đông đã định cư nhiều năm ở Canada. Trong di chúc, bà buộc 2 đứa con sinh đôi là Jeanne (Mélissa Désormeaux-Poulin) và Simon (Maxim Gaudette) phải đi tìm 2 người: người anh trai họ chưa từng biết có tồn tại và người cha họ ngỡ đã chết.

Jeanne và Simon đến quê hương của mẹ ở Trung Đông và bắt đầu tìm hiểu về cuộc đời gian khổ của bà. Nawal từng sinh một người con nhưng rồi thất lạc cậu bé khi chiến tranh nổ ra. Sau đó, bà gia nhập đội chiến binh Hồi giáo và bị bắt giam. Nawal bị một tên cai ngục cưỡng hiếp nên mang thai Jeanne và Simon, trước khi có cơ hội làm lại cuộc đời ở Canada.

Lubna Azabal đã có một vai diễn ấn tượng - Ảnh: Internet

Incendies có nhịp điệu chậm rãi như muốn người xem phải kiên nhẫn lật mở câu chuyện. Phim được kể theo lối đan xen giữa thực tại và quá khứ. Song song với hành trình của 2 người con là câu chuyện năm xưa của Nawal. Ở một đất nước còn nhiều tục lệ hà khắc, lại bị tàn phá bởi nội chiến, bà liên tiếp chứng kiến những cảnh tàn bạo, để rồi sẵn sàng cầm súng chiến đấu.

Qua cách kể này, bộ phim cũng nêu bật sự điêu tàn của chiến tranh và những xung đột từ bất đồng tín ngưỡng. Các thước phim dần dần đưa khán giả đi qua cảnh làng mạc xơ xác, những cuộc bắt bớ và hành quyết máu lạnh, rồi đến khung cảnh nhà giam tàn bạo - nơi Nawal trải qua nhiều ngày tháng đau khổ nhưng vẫn không từ bỏ lý tưởng và khát vọng sống.

Nhiều phân cảnh tô đậm sự trần trụi và đau thương cho dân thường trong cuộc chiến. Trẻ em cũng phải cầm súng, đôi khi giết người không gớm tay, đôi khi lại trở thành nạn nhân cho các tay súng khác. Đau xót không kém là cảnh các binh sĩ mang ảnh Đức Mẹ và đeo thánh giá nhưng lại sẵn sàng tàn sát người thuộc tôn giáo khác. Trong cuộc tấn công, Nawal may mắn thoát chết nhờ chứng minh được mình theo Thiên chúa giáo. Bà cố bảo vệ một bé gái Hồi giáo bằng cách nói dối rằng đó là con mình. Thế nhưng, khi chuyện bị lộ, đứa bé này đã bị sát hại mà chẳng có chút thương xót nào từ nhóm quân lính.

Bộ phim không nêu cụ thể tên quốc gia quê hương của Nawal. Tuy nhiên, cuộc nội chiến trong phim là giữa 2 phe Thiên chúa giáo và Hồi giáo, khiến nhiều khán giả nghĩ tới Lebanon. Quốc gia Trung Đông này đã chứng kiến cuộc chiến đẫm máu giữa các phe chính trị và giáo phái từ năm 1975 đến 1990. Ước tính có đến 120.000 người chết và một triệu người lưu vong do chiến sự. Các phe phái đều gây ra những tội ác khủng khiếp với dân thường. Cho đến nay, tình hình của đất nước này vẫn cực kỳ phức tạp.

Nawal khi bị giam trong ngục

Tình mẹ bao la

Trong hai phần ba đầu, Incendies mang dáng dấp một phim tâm lý xã hội thời chiến, phơi bày nỗi đau chiến tranh và ca ngợi sự mạnh mẽ của nhân vật chính. Tuy nhiên, nếu chỉ có thế, bộ phim này chẳng mấy khác biệt so với vô vàn tác phẩm cùng chủ đề.

Sự tài tình của những người làm ra bộ phim là ở cách xử lý đoạn kết, khi 2 dòng thời gian bắt đầu hòa quyện và 2 người con tiến gần đến sự thật về mẹ mình. Cú plot twist (tạm dịch: điểm ngoặt hoặc cú ngoắt) của phim xuất sắc vì dung hòa được nhiều yếu tố trong mạch phim. Nó vừa gây bất ngờ, vừa thay đổi cách khán giả nhìn nhận các tình tiết trước đó đồng thời mở ra hướng đi độc đáo cho hồi kết. Nó còn giúp kết nối nhiều tình tiết tưởng như dư thừa hay khó hiểu ở phần trước của phim. Như một “quả bom”, nó làm nhiều người xem chết lặng trong choáng váng.

Bằng cách “khai quật” bí mật của Nawal, câu chuyện đẩy nỗi đau của bà lên tầm mức khác, đồng thời bất ngờ xoay chuyển chủ đề trọng tâm sang tình mẹ. Cho đến cuối cùng, tình mẫu tử vẫn là thứ tình cảm thiêng liêng nhất. Trong bộ phim này, tình mẫu tử không chỉ nằm ở sự nâng niu, chăm sóc như thường lệ mà còn thể hiện qua sự bao dung trong mọi hoàn cảnh, dù là ở tận cùng đau khổ. Khi ngẫm lại toàn bộ cuộc đời của Nawal, phân cảnh 2 bức thư ở cuối phim có thể sẽ làm nhiều khán giả nghẹn ngào.

Trailer phim  Incendies:

Khi làm bộ phim này, Villeneuve hướng đến các diễn viên thực lực nhằm hóa thân các nhân vật nhiều góc khuất. Cuối cùng, ông tìm được Lubna Azabal, minh tinh người Bỉ gốc Maroc và Tây Ban Nha. Lúc đó, nữ diễn viên đã ngoài 30 tuổi nhưng Villeneuve tin rằng cô có thể hóa thân nhân vật trải dài qua nhiều thập niên.

Đáp lại niềm tin, Azabal đã có vai diễn xuất sắc, thể hiện trọn vẹn nội tâm phức tạp của nhân vật, từ đau khổ đến quyết tâm, đến cả phân cảnh choáng váng khi phát hiện ra bí mật lớn của đời mình. Ánh mắt là thế mạnh lớn nhất giúp nữ diễn viên được nhiều cây bút phê bình nhận định là có màn hóa thân đỉnh cao trong sự nghiệp.

Phim được ghi hình ở Canada và Jordan. Chất lượng hình ảnh của phim cũng được khen ngợi, đặc biệt là các cảnh quay tái hiện sự tàn khốc của chiến tranh. Cũng từ bộ phim này, Villeneuve nổi lên như một đạo diễn có thế mạnh về hành động. Các hãng lớn ở Hollywood nhận ra điều này và đã trao cho ông các dự án cùng thể loại như Sicario, Blade Runner 2049 và Dune.

New York Times chọn Incendies là 1 trong 10 phim hay nhất năm 2011. 11 năm sau đó, tác phẩm vẫn được xem là dấu ấn lớn của Villeneuve và điện ảnh Canada nói chung. Dù kể một câu chuyện rất cá nhân với những tình huống cực kỳ hiếm gặp, bộ phim lại nêu bật những giá trị phổ quát về tình yêu thương lẫn nỗi đau chiến tranh.

Trong bối cảnh chiến tranh Nga - Ukraine vẫn đang chồng chất đau thương, Incendies càng trở nên thấm thía hơn khi phản ánh số phận của con người thời chiến. Hoàn cảnh chiến tranh đã đẩy một phụ nữ vào bi kịch của những sự kiện ngẫu nhiên và đen tối. Cho dù đến cuối cùng, khán giả đều khâm phục tình mẹ của Nawal nhưng chúng ta hẳn sẽ thầm nguyện cầu một thế giới sạch bóng chiến tranh, để không còn người phụ nữ nào phải rơi vào hoàn cảnh tận cùng đớn đau như cô. 

Ân Nguyễn