Giữ rừng để làng thịnh vượng

Chịu sự khắc nghiệt của thời tiết, nhưng làng Phù Bài ở TP Huế vẫn giữ được khu rừng nguyên sinh hàng trăm năm qua. Từ khi lập làng hơn 500 năm trước, người dân đã lập hương ước với lời thề “rừng tàn thì làng mạt”.

Ký ức rừng cấm

Cánh rừng này nằm dọc sông Phù Bài, có tổng diện tích 16,8ha, là bức bình phong che chở cho người dân làng Phù Bài và lân cận suốt hàng trăm năm qua.

Ông Ngô Phước Toàn - Tự thừa làng (trưởng làng) Phù Bài bên lăng ngài Ngô Thù - Bổn thổ Thành hoàng làng

Những bậc cao niên trong làng kể, rừng đã có mặt trước khi có làng. Đặc biệt, trong lòng rừng, vẫn còn ngôi mộ của ngài Ngô Thù - vị tiền nhân khai khẩn, lập làng. Ngôi mộ này được dân làng gìn giữ như báu vật, như một biểu tượng thiêng liêng về cội nguồn. Ông Ngô Phước Toàn - Tự thừa làng (trưởng làng) Phù Bài, Chủ tịch Hội đồng họ Ngô TP Huế - cho biết, ngài Ngô Thù sống vào thời chúa Nguyễn Hoàng (1525-1613). Theo sử sách, ngài Ngô Thù có công quy dân lập ấp, đem ấm no và hạnh phúc cho người dân làng Phù Bài. Ngài tinh thông địa lý, thuật toán, phong thủy, cốt cách khí khái, được bạn bè quý mến, người dân tôn kính. Khi ngài mất, dân làng Phù Bài tôn ngài làm Bổn thổ Thành hoàng của làng, lập điện thờ và xây lăng mộ ngài giữa lòng khu rừng nguyên sinh.

Những người sinh ra và lớn lên từ vùng đất Phù Bài đều gắn liền ký ức tuổi thơ với cánh rừng này vào những buổi đi rừng lấy củi, nhặt hạt dẻ hay hái nấm quanh những gốc cây già. Cây rừng ngăn bão, lũ, bảo vệ dân làng. Trong rừng, có những loài cây quý như lim, sến, táu, tần lai, mã, tía, đào rừng, mai rừng. Để bảo vệ cánh rừng quý hiếm giữa đồng bằng Phù Bài, các bậc cao niên trong làng đã lập ra hương ước, buộc mọi người từ già đến trẻ phải có trách nhiệm giữ “rừng cấm”.

Ông Ngô Phước Toàn kể, xưa, làng còn có đội tuần rừng. Hương ước của làng nghiêm cấm bất kỳ người nào vào rừng chặt phá cây. Trước năm 1975, làng vẫn cử người bảo vệ rừng và bảo vệ lăng Thành hoàng làng. Khu rừng nguyên sinh với cây cối rậm rạp, nhiều khe suối bao quanh này từng là điểm tập trung quân của bộ đội ta trước những trận đánh về vùng đồng bằng.

Từ năm 1975 đến nay, dân làng Phù Bài đã nhiều lần trồng dặm lại nhiều cây sao, lát hoa, sến cho khu rừng, đồng thời tái lập hương ước của làng về bảo vệ rừng. Nếu người trong làng xâm phạm rừng, sẽ bị giao cho các họ tộc răn đe, giáo dục. Con cháu các họ tộc đã thay nhau trông giữ khu rừng này nhiều năm, sau đó bàn giao cho Hạt Kiểm lâm Nam Sông Hương quản lý.

Ông Ngô Phước Toàn kể, thời còn đói khổ, người dân vào rừng chặt lá cây kè để đan nón, áo mưa, đan giỏ đựng đồ. Người dân cũng vào rừng hái lượm trái cây chín để ăn nhưng không có ai vào rừng khai thác gỗ. Ngày nay cũng vậy. “Rừng là mạch sống của làng. Thế hệ cha ông đã có công gìn giữ rừng thì thế hệ bây giờ phải ra sức bảo vệ rừng, để dành cho con cháu mai sau. Còn rừng là còn làng, hết rừng là làng mạt” - ông nói.

Giữ rừng cho muôn đời sau

Cứ vào tiết thanh minh hằng năm, dân làng Phù Bài lại tập trung làm vệ sinh, phát quang cây bụi quanh lăng ngài Thành hoàng và trồng dặm cây gỗ cho rừng. Việc này được duy trì thành nếp trong hàng trăm năm qua. Trải qua hơn 500 năm xây dựng và phát triển, Phù Bài vẫn lưu giữ được những phong tục, tập quán, sinh hoạt tín ngưỡng, lễ hội dân gian có từ khi lập làng.

Rừng nguyên sinh làng Phù Bài có nhiều cổ thụ

Theo nhiều bậc cao niên ở làng Phù Bài, khu rừng nguyên sinh nằm bao bọc quanh lăng ngài Ngô Thù còn là kho dược liệu tự nhiên với nhiều cây mật nhân, chạc chìu, khổ sâm, sâm cau. Ông Ngô Viết Phước - Trưởng họ Ngô, phái nhì, làng Phù Bài - cho biết, trước đây, nhiều người ở nơi khác đã lén vào rừng này đào trộm cây thuốc. Người dân làng đã phải nhân giống, phục hồi nguồn cây dược liệu quý cho rừng.

Theo quan niệm của người làng Phù Bài, “rừng có xanh thì nhà cửa, làng mạc mới trù phú”. Thực tế, nhờ có rừng, làng Phù Bài chưa bao giờ xảy ra tình trạng khô cằn, thiếu nước. Những cánh đồng xung quanh làng luôn xanh, hoa màu tốt tươi nhờ có mạch nước ngầm dồi dào, quanh năm mát lạnh.

Theo chân ông Ngô Viết Phước đi dọc con đường mòn cạnh lăng ngài Bổn thổ Thành hoàng, chúng tôi chứng kiến những gốc cổ thụ phủ đầy rêu xanh. “Rừng nguyên sinh là sinh kế, là tương lai của dân làng. Việc bảo vệ rừng là trách nhiệm của chính quyền và của mỗi người dân. Từ xưa đến nay, dân làng truyền tụng nhau câu sấm “rừng tàn thì làng mạt” để nhắc nhở nhau về nghĩa vụ giữ rừng” - ông Ngô Viết Phước nói.

Thuận Hóa