Gian nan chuyện học của con em công nhân nhập cư

Mơ ước con được học trường công

Năm học 2024-2025, vợ chồng chị Lê Thị Cúc - công nhân trong khu công nghiệp Bắc Thăng Long, huyện Đông Anh, TP Hà Nội - quyết định đón con gái từ tỉnh Thanh Hóa ra Hà Nội. Thêm người nhưng vợ chồng chị phải chuyển sang thuê phòng trọ nhỏ hơn, xa chỗ làm hơn cho rẻ, để dành số tiền chênh lệch đó cho con học lớp mầm non trường tư thục.

Chị cho hay, vợ chồng chị đều là công nhân, phải gửi con cho ông bà ở quê từ khi con mới 6 tháng tuổi. Mỗi năm, ngoài dịp tết, anh chị chỉ về thăm con được vài lần. Từ đầu năm 2024, gia đình chị đã cân nhắc, bàn bạc việc đưa con ra sống cùng cha mẹ. Tiền đóng học phí cho con cao gấp 5 lần ở quê nên vợ chồng chị phải chuyển chỗ trọ với nhiều bất tiện. Nhưng đó là phương án duy nhất để anh chị vừa tiếp tục đi làm, vừa được gần gũi, chăm sóc con. Theo chị, mơ ước của đa số công nhân như chị là con được học trường công nhưng ít ai toại nguyện bởi nhiều rào cản.

Các bé vui chơi tại Trường mầm non Mặt Trời Nhỏ (quận Bình Tân, TPHCM) ngôi trường hiếm hoi được xây dựng dành cho con công nhân nhập cư - Ảnh: Nguyễn Loan

Chị Nông Thị Kim - công nhân trong cụm công nghiệp Phú Minh, quận Bắc Từ Liêm, TP Hà Nội - cũng buộc phải cho con học trường mầm non tư thục bởi lịch giữ trẻ của trường phù hợp với giờ tan làm, tăng ca của vợ chồng chị. Chị kể: “Thủ tục nhập học ở trường tư cũng đơn giản hơn trường công, chỉ cần có giấy khai sinh là được. Những hôm vợ chồng cùng tăng ca, chúng tôi gửi con ở trường, nhờ các cô trông và trả thêm tiền đón muộn. So với ở quê, không gian sống và vui chơi của con rất hạn chế, nhưng chúng tôi không còn lựa chọn nào khác”.

Đứa con lớn của chị đã sống cùng cha mẹ và học trường tư thục mấy năm qua. Khi con vào tiểu học, vợ chồng chị phải gửi con về quê nhờ ông bà trông nom để tiện chăm sóc đứa nhỏ. Anh chị dự tính, khi con út vào tiểu học, họ cũng sẽ gửi con về quê, vì “không gánh được học phí tiểu học ngoài công lập, cũng không linh hoạt được thời gian đưa đón như khi con còn học mầm non”.

Tương tự, ở TPHCM, nhiều gia đình công nhân đành bấm bụng cho con học trường tư thục dù thu nhập chẳng mấy dư dả. Chị Nguyễn Thu Phương - công nhân trong khu công nghiệp Tân Tạo, quận Bình Tân - cho hay, cách đây vài năm, chị đã gửi con vào một trường mầm non công lập ở phường An Lạc với mức học phí khoảng 1,5 triệu đồng/tháng nhưng bất tiện ở chỗ phải đón con trước 16g30 hằng ngày.

Trong khi đó, vợ chồng chị đều là công nhân, thường tan ca làm sau 16g30, có khi tăng ca đến 20g. Ngoài ra, học sinh trường công nghỉ học thứ Bảy và Chủ nhật nhưng vợ chồng chị chỉ được nghỉ vào Chủ nhật. Ở TPHCM chỉ có một nơi hiếm hoi nhận giữ 100% con em công nhân và phụ huynh có thể đón con sau giờ tan ca là Trường mầm non Mặt Trời Nhỏ (quận Bình Tân). Tuy nhiên, ngôi trường này chỉ để phục vụ cho con công nhân đang làm việc tại Công ty TNHH Pouyuen Việt Nam.

Hiện cả nước có 59/63 tỉnh, thành phố có khu công nghiệp với hàng triệu công nhân. Phần lớn trong số họ đang phải giải bài toán khó như chị Cúc, chị Kim, chị Phương, tức là vừa đi làm, vừa được ở gần con cái, lo cho con học hành. Theo báo cáo tổng kết năm học 2023-2024 của Bộ GD-ĐT, cả nước có 15.256 trường mầm non, trong đó có 12.072 trường công lập và 3.184 trường ngoài công lập (chiếm 21%) và 17.444 cơ sở giáo dục mầm non (GDMN) độc lập, tư thục, dân lập.

Theo báo cáo trên, ở 221 quận, huyện, thị xã có khu công nghiệp, có 13.137 cơ sở GDMN, tiếp nhận hơn 1,8 triệu trẻ em, trong đó có 21,5% trẻ là con công nhân các khu công nghiệp. Cả nước có khoảng 260 khu công nghiệp, khu chế xuất đang hoạt động với tổng số 2,8 triệu người lao động nhưng chỉ có 112 trường mầm non ở các khu này.

Giờ học của cô và trò Trường mầm non May 10, tiền thân là Nhà trẻ May 10, được thành lập năm 1956 với nhiệm vụ chăm sóc con em của cán bộ, công nhân viên Công ty May 10 - Ảnh: M.T.

Nhiều rào cản trong tiếp cận giáo dục

Trên thực tế, do thiếu trầm trọng cơ sở mầm non công lập nên con em người lao động di cư phải chịu nhiều thiệt thòi trong tiếp cận giáo dục cũng như thụ hưởng sự chăm sóc về thể chất, tinh thần. Không ít cặp vợ chồng công nhân phải gửi con về quê cho ông bà chăm sóc. Các nhóm giữ trẻ độc lập gần khu công nghiệp thường thiếu không gian, người chăm sóc trẻ không qua đào tạo chuyên môn, thiết bị hỗ trợ học tập sơ sài. Chi phí nhận giữ trẻ thấp nên bữa ăn kém chất lượng, điều kiện chăm sóc không đầy đủ khiến trẻ không có cơ hội phát triển toàn diện. Đã xảy ra một số trường hợp bảo mẫu bạo hành trẻ, thậm chí gây tử vong cho trẻ.

Theo báo cáo tổng quan chính sách về công bằng trong tiếp cận giáo dục cho trẻ nhập cư tại các khu công nghiệp, khu chế xuất ở Việt Nam do nhóm nghiên cứu của Viện Khoa học giáo dục Việt Nam (Bộ GD-ĐT) thực hiện, ở các thành phố lớn, trẻ em nhập cư chiếm đến 92% số trẻ nhóm 5 tuổi và 86,4% số trẻ nhóm tuổi tiểu học. Điều này làm phát sinh các vấn đề như thiếu hụt nguồn cung cấp dịch vụ hạ tầng, trong đó có hạ tầng giáo dục, tạo ra bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, chất lượng giáo dục kém và tạo gánh nặng chi phí cho các gia đình.

Báo cáo cũng chỉ ra những rào cản trong tiếp cận giáo dục của trẻ em nhập cư: hộ khẩu, chi phí học tập, sự hòa nhập văn hóa - xã hội, cơ hội tham gia các hoạt động cộng đồng, sự quan tâm chăm sóc của cha mẹ (thiếu thời gian và vật chất). Nhiều trẻ trong số này gặp các vấn đề về tâm lý như ngại chia sẻ, ngại phát biểu, thụ động, thiếu tự tin, ngại đi học, ngại tiếp xúc với bạn bè, giáo viên.

Một giờ học ở Trường mầm non Mặt Trời Nhỏ, phường Tân Tạo, quận Bình Tân, TPHCM - Ảnh: Nguyễn Loan

Giáo sư Lê Anh Vinh - Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam - cho biết, từ thực trạng trên, nhóm nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp tháo gỡ khó khăn, bất cập trong tiếp cận giáo dục, công bằng giáo dục đối với trẻ nhập cư ở các khu công nghiệp và khu chế xuất. Đó là, bên cạnh việc tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng giáo dục, quy hoạch, hỗ trợ tài chính và học phí, đảm bảo đội ngũ giáo viên và chất lượng giảng dạy, cần có chính sách về cư trú cho các gia đình di cư, phát triển mô hình trường học hòa nhập, phối hợp liên ngành, hoàn thiện thể chế, chính sách, tăng cường phân cấp gắn với trách nhiệm.

Theo tiến sĩ Nguyễn Thị Mỹ Trinh - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu GDMN, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam - cần điều chỉnh các quy định pháp luật, trong đó thể hiện đầy đủ các hình thức đầu tư trong GDMN, tạo hành lang pháp lý để triển khai trong thực tiễn. Đồng thời, cần kêu gọi trách nhiệm của xã hội trong việc tham gia phát triển GDMN, đào tạo đội ngũ giáo viên có chất lượng để phục vụ trẻ em dưới 12 tháng.

Giáo sư Nguyễn Văn Minh - nguyên Hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm Hà Nội - cho rằng, cần có dự báo tổng thể về tình hình lao động, số lượng trẻ, nhu cầu cơ sở vật chất, giáo viên mầm non của từng địa bàn, trong đó có số lượng người nhập cư, số lượng con em công nhân cần gửi ngoài giờ… để có những giải pháp thiết thực.

Nhóm phóng viên