'Bắc kim thang': Những thông điệp ngầm ẩn sau phim kinh dị

Thuộc thể loại kinh dị - tâm lý, lấy thêm chất liệu từ quan niệm “trọng nam khinh nữ” của người Á Đông, Bắc kim thang đưa khán giả trở về những năm 90, khi nền kinh tế đang bất ổn và nhiều gia đình từng giàu có ở miền quê bắt đầu khánh kiệt vì sự tiêu pha vô độ.

Ở đó, có một gia tộc với truyền thống trăm năm đang đứng trước sự xoay chiều trong vận mệnh của họ.

Con bù nhìn- biểu tượng chính của phim

Phim xoay quanh nhân vật Thiện Tâm - cháu đích tôn của dòng họ này. Phim bắt đầu khi chàng trai vừa trở về từ bệnh viện sau khi chữa bệnh thành công; mục đích lần quay trở về này là để tiếp nhận gia tài từ ông nội.

Nhưng khi trở về, mọi thứ trong nhà bỗng dưng khác lạ với Thiện Tâm khi cô em họ Hai Lầm không còn. Lời giải thích nửa vời của người trong nhà rằng Hai Lầm “chửa hoang nên bị đuổi đi”, kèm theo hàng loạt hiện tượng kì bí liên tiếp xảy ra khiến Thiện Tâm vô cùng nghi ngờ, nhất quyết phải tìm ra bí mật đằng sau sự biến mất của cô em họ.

Dù chưa rõ ràng, nhưng sự bí ẩn trong việc mất tích của cô em gái cùng những lời giải thích qua loa, thậm chí cha ruột của Hai Lầm cũng không đi tìm cô bé, đủ để thấy bi kịch trong một bộ phận gia đình Việt Nam thời ấy: Dù có chết cũng không để mất sĩ diện, tiếng tăm.

Trailer phim:

Ngay từ khi bắt đầu, bộ phim đã thể hiện sự độc tôn của vị thế con trai trưởng trong nhà. Chỉ cần có cháu đích tôn, mọi thứ khác đều là phù du, đều bị xem nhẹ vài phần. Và dĩ nhiên, phận con gái của người con thứ trong nhà sẽ là đối tượng dễ dàng bị đưa vào tầm ngắm và hành hạ nhất. Hai Lầm trong phim cũng vậy.

Cô bé bị đối xử như người ở trong nhà, thậm chí như một cái gai trong mắt, chỉ cần nhìn thấy thôi cũng đã... bực mình. Đã vậy Hai Lầm còn hậu đậu hay gây rắc rối khi đứng cạnh anh họ (là con trai trưởng của dòng họ), nên cuộc sống của đứa bé gái này từ đầu đã không hề dễ dàng.

Hai Lầm bị miệt thị khi xin đi học, chỉ vì anh họ làm rơi ấm nước mà cô bé cũng phải ăn tát... chính là những chi tiết thể hiện rõ quan điểm trọng nam khinh nữ cố hữu của xã hội Việt Nam giai đoạn trước.

Ngay từ khi quảng bá phim, nhân vật con bù nhìn đã là một yếu tố quan trọng và trong phim, tần suất xuất hiện của nó còn nhiều hơn nữa khi hầu như ở bất kì phân cảnh quan trọng nào, con bù nhìn hay hình nhân giấy cũng lấp ló qua vài giây.

Theo quan niệm dân gian, đốt vàng mã hình nhân giấy tượng trưng cho việc gửi người xuống bầu bạn cùng những người thân đã khuất, để họ bớt buồn tủi cô đơn. Cũng còn những ý nghĩa khác như là hình nhân thế mạng. Mỗi khi một đứa trẻ bị bệnh, người lớn sẽ dùng hình nhân rơm hoặc vải để làm vật tượng trưng cho chúng, người xưa tin rằng điều này sẽ làm thần chết nhầm lẫn và đem đứa trẻ kia đi, bỏ qua con của mình.

Trong phim, hồn ma nhân vật Hai Lầm được xem như một con bù nhìn rơm đứng giữa cánh đồng thoắt ẩn thoắt hiện. Hai Lầm bị gắn vào hình tượng bù nhìn rơm này thể hiện mong muốn cô là người thế mạng, là người phải chết đi thay thế cho anh họ của mình.

Nếu chấm điểm hài lòng về sự kịch tính và yếu tố bất ngờ của bộ phim thì Bắc kim thang vẫn có nhiều thiếu sót khi so sánh với một phim kinh dị. Thậm chí đến tận cuối phim, khi mạng sống và sự tự do bị đe doạ thêm lần nữa, nhân vật chính của phim vẫn chỉ phản ứng một cách nhạt nhoà và yếu đuối, đợi chờ sự giúp đỡ từ các nhân tố bên ngoài.

Sự nhẫn nhịn đến mức nhu nhược của nhân vật tuy được xây dựng từ thực tế, đại diện rõ ràng nhất cho hình ảnh một bộ phận phụ nữ Việt Nam luôn mang danh chịu thương, chịu khó nhưng thực chất là yếu đuối, dù bị đè nén đến mức nào cũng không dám phản kháng... nhưng đã đẩy sự bất nhẫn (một yếu tố cần thiết để tạo cao trào về cảm xúc của khán giả) lên quá cao, ở khía cạnh nào đó, lại khiến mọi thứ đi đến chỗ phi logic.

Bắc kim thang không đơn thuần là một bộ phim kinh dị mà còn là những thông điệp về quan niệm dân gian, đi cùng với những cách nghĩ về lối sống cũng như sự châm biếm, xót thương cho số phận con người Việt Nam trong một xã hội với nhiều quan niệm, phong tục cổ hủ cách đây ba mươi năm.

Tuy bối cảnh phim cách xa ngày nay, nhưng câu chuyện trong phim không hề cũ, những vấn đề trọng nam khinh nữ vẫn còn xảy ra và hiện hữu tựa như chưa hề có sự thay đổi gì qua ba thập kỷ.

Bộ phim không nói thẳng ra, chỉ khéo léo dàn dựng những tình tiết xung quanh để nhắc rằng: “Đôi khi, gia đình chính là nơi đáng sợ nhất”.

Phương Ngào