Tư vấn tâm lý học đường cần theo kịp số hóa

Nhân sự tư vấn kiêm nhiệm chiếm số lượng lớn

Bà Lê Hồng Loan - Trưởng Chương trình bảo vệ trẻ em, Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF) tại Việt Nam - cho biết, theo nghiên cứu năm 2025 tại một số trường ở TP Hà Nội và TPHCM, có đến 25 - 36,2% học sinh đang bị bạo lực tâm lý; 11,3 - 22,5% học sinh bị bạo lực thể chất.

Học sinh Trường THCS Trần Quốc Tuấn (phường Tân Hưng, TPHCM) được hỗ trợ tư vấn tại phòng tham vấn của trường

Đánh giá năm 2024 của Bộ GD-ĐT và UNICEF tại TP Hà Nội, TPHCM, tỉnh Nghệ An về áp lực tâm lý cũng cho thấy: 19,7% học sinh sợ hãi vì bị giáo viên mắng mỏ, trừng phạt hoặc đánh; 18,9% lo lắng về vấn đề mang thai, quan hệ tình dục không an toàn. Về áp lực học tập, 50% học sinh gặp áp lực thành tích; 42,8% lo lắng vì khối lượng học tập quá nặng. Khoảng 21,1% các em căng thẳng vì giáo viên khắt khe và 20,3% dành nhiều thời gian chơi game, mạng xã hội.

Thực tế trên cho thấy, công tác tư vấn học đường và công tác xã hội là yêu cầu cấp thiết. Bộ GD-ĐT cho hay, hiện 100% trường học trên cả nước có tổ tư vấn học đường, 90% có phòng tư vấn học đường; 100% giáo viên phụ trách được tập huấn.

Tuy vậy, bà Nguyễn Thị Bích Thủy - chuyên viên Vụ Học sinh, sinh viên (Bộ GD-ĐT) - thừa nhận, vẫn còn một số cơ sở giáo dục chưa bố trí được phòng tư vấn riêng hoặc bố trí ở những khu vực chưa phù hợp. Giáo viên làm công tác tư vấn tâm lý đa phần là kiêm nhiệm, kỹ năng còn hạn chế. Từ đó dẫn đến tư vấn chỉ dừng lại ở hình thức tham vấn, giải đáp thắc mắc chứ chưa chuyên nghiệp, khiến học sinh chưa mạnh dạn, chủ động tìm sự giúp đỡ.

Nói thêm về vấn đề này, đại diện Sở GD-ĐT tỉnh Lâm Đồng cho biết, việc đội ngũ làm công tác tư vấn học đường chủ yếu là kiêm nhiệm, chưa được đào tạo chuyên sâu tạo nên áp lực lớn. Giáo viên vừa đảm nhiệm chuyên môn vừa xử lý các tình huống tâm lý, dẫn đến mệt mỏi. Khoảng cách thế hệ và sự thiếu cập nhật kiến thức mới khiến việc tiếp cận, thấu hiểu tâm lý của học sinh gặp nhiều hạn chế.

Đặc biệt, việc thiếu kỹ năng nhận diện các rối loạn tâm lý nghiêm trọng có thể dẫn đến bỏ lỡ “thời điểm vàng” hỗ trợ học sinh, gây ra những hệ lụy đáng tiếc. Ví dụ gần nhất là việc 1 học sinh trên địa bàn đã tự tử từ lầu 2 ở trường và tử vong tại chỗ.

Tiến sĩ Trần Thị Thu Hà (Phòng Học sinh, sinh viên, Sở GD-ĐT Hà Nội) cũng chỉ ra rằng, số lượng học sinh tăng nhanh, áp lực tăng quy mô trường lớp, quỹ phòng học đã khiến việc bố trí không gian riêng cho tư vấn còn khó khăn. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong tư vấn trực tuyến, tiếp nhận thông tin, lưu trữ hồ sơ điện tử tồn tại nhiều rủi ro về bảo mật, an toàn thông tin và quản trị dữ liệu.

Nâng cao năng lực số cho cán bộ tư vấn

Để tháo gỡ những vướng mắc trên, bà Trần Thị Thu Hà cho biết, thời gian tới, sở sẽ bồi dưỡng chuyên sâu cho người phụ trách công tác theo cấp học. Tập trung vào kỹ năng xử lý các tình huống khẩn cấp, can thiệp khủng hoảng và phối hợp liên ngành. Xây dựng hạ tầng tư vấn học đường trên nền tảng số, phân quyền truy cập cụ thể nhằm bảo vệ dữ liệu cá nhân học sinh.

Bà đề xuất Bộ GD-ĐT sớm ban hành tài liệu hướng dẫn chuyên môn sâu theo mô đun về tư vấn học đường và công tác xã hội; bao gồm: tham vấn cơ bản, can thiệp khủng hoảng, phòng ngừa tự gây hại, xử lý tình huống bạo lực, xâm hại… Tổ chức bồi dưỡng đội ngũ nòng cốt theo vùng, cụm và có chương trình đào tạo giảng viên nguồn để địa phương chủ động nhân rộng. Đồng thời, cần có hướng dẫn về vị trí việc làm để địa phương có cơ sở bố trí nhân sự. Quan tâm hỗ trợ kinh phí, học liệu, chương trình truyền thông cho các địa phương có quy mô lớn, nhiều cơ sở giáo dục.

Là một trong những trường có mô hình tư vấn được đánh giá cao, thạc sĩ Vũ Xuân Trung - Hiệu trưởng Trường THPT Lương Khánh Thiện (TP Hải Phòng) - chia sẻ: trường tổ chức tư vấn theo hướng phòng ngừa chủ động, chuyển từ xử lý vụ việc đơn lẻ sang sinh hoạt chuyên đề và lồng ghép giáo dục kỹ năng sống, an toàn không gian mạng, văn hóa ứng xử. Đa dạng hóa hình thức tiếp nhận thông tin từ trực tiếp đến trực tuyến.

Đồng thời xây dựng mô hình nhân sự linh hoạt theo hướng đa tầng. Giáo viên chủ nhiệm là chuyên gia tâm lý tuyến đầu, được tập huấn về kỷ luật tích cực, nhận diện sớm các vấn đề. Còn học sinh đóng vai trò lắng nghe, quan sát, phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường để hỗ trợ thầy cô.

Với kinh nghiệm quốc tế, bà Lê Hồng Loan khuyến nghị Bộ GD-ĐT chuẩn hóa vị trí việc làm và tiêu chuẩn năng lực chuyên môn cho nhân viên tư vấn; chuẩn hóa chương trình đào tạo, bồi dưỡng và cấp chứng chỉ cho từng nhóm. Xây dựng quy trình quản lý ca, bao gồm quy trình chuyển tuyến hỗ trợ chuyên sâu.

Ứng dụng các công cụ số như: đường dây nóng, công cụ và nền tảng tư vấn trực tuyến… nhằm tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho học sinh. Đặc biệt, cần nâng cao năng lực số cho cán bộ thông qua tư vấn trực tuyến và quản lý ca điện tử để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng.

“Đội ngũ làm công tác tư vấn cần có kiến thức về công nghệ số để hiểu thói quen, lợi ích và nguy cơ của công nghệ đối với học sinh. Qua đó nhận diện và ứng phó với các hành vi xâm hại, lừa đảo trên môi trường mạng; ứng dụng công nghệ nhằm nâng cao khả năng tiếp cận và chất lượng dịch vụ hỗ trợ” - bà nhấn mạnh.

Trang Thư