NSƯT Bảo Quốc: Duyên hài trưởng thành từ cánh gà

Nghệ sĩ Bảo Quốc (thứ 2 từ trái sang) bước lên sân khấu từ lời thách thức của cha, nghệ sĩ Năm Nghĩa

Lên sân khấu từ một lời thách thức

Năm 10 tuổi, còn ham đá banh hơn học ca diễn cậu bé Bảo Quốc nhận được lời thách thức của cha - nghệ sĩ Năm Nghĩa - khi diễn viên nhí trong vở Người vợ không bao giờ cưới bất ngờ bị bịnh trước suất hát: “Hữu Nghĩa nó diễn vai Mộng Hùng hay lắm, nay nó bịnh nghỉ hát, con hát được không?”. Tự ái trẻ con nổi lên, Bảo Quốc trả lời không suy nghĩ: “Con hát dư sức!”.

Sự tự tin khi đó không phải không có cơ sở. Sinh ra trong gia tộc cải lương Thanh Minh - Thanh Nga, từ nhỏ ông và chị gái là NSƯT Thanh Nga đã được cha dạy ca, dạy diễn với mong muốn các con nối nghiệp. Trong khi chị gái mê ca diễn và chăm chỉ tập luyện, Bảo Quốc học ca diễn chủ yếu để cha vui lòng. Chưa mê ca diễn, nhưng cậu bé Bảo Quốc lại thích ngồi cánh gà xem hát và thuộc lòng nhiều vai. Vì vậy, đóng thế nhân vật trạc tuổi mình chỉ là “chuyện nhỏ”.

Sau thành công của vai Mộng Hùng và biến cố lớn của gia đình, cậu bé Bảo Quốc (trái) đã có giờ biểu diễn, tập luyện nhiều hơn giờ đá banh

Mộng Hùng là một trong những vai “nằm lòng” của Bảo Quốc, nên khi bước ra sân khấu, ông đầy tự tin. Mộng Hùng mới ca diễn ngon lành ngoài mong đợi của người lớn, vô 2 câu vọng cổ cũng rất ngọt, được khán giả vỗ tay khen ngợi.

“Khi đó, ba tôi đứng sau cánh gà theo dõi 2 cảnh diễn của tôi, trong 2 đêm liên tục. Ba rất hài lòng và vui ra mặt, có lẽ vì biết tôi không chỉ mê đá banh, mà còn có khả năng nối nghiệp ba. Vài ngày sau, một biến cố lớn đã đến với gia đình tôi. Ba bệnh nặng, phải nhập viện và không qua khỏi. Khi không còn ba bên cạnh, tôi mới nhận ra rằng mình phải theo nghề, phải tiếp nối con đường của ba” - Bảo Quốc kể.

Mộng Hùng vì thế là kỷ niệm khó quên. Đó là vai diễn đầu tiên và cũng là lần cuối cùng nghệ sĩ Năm Nghĩa được xem con trai Bảo Quốc khoe tài ca diễn, chứng minh tài năng của “con nhà nòi”.

Kép nhí Bảo Quốc trong vở Cánh buồm lửa

Bước lên sân khấu trong tình huống không đoán định trước, nhưng với tài năng và quyết tâm không phụ lòng mong đợi của cha, chưa đầy 10 năm sau, năm 1967, nghệ sĩ Bảo Quốc đạt giải Thanh Tâm - giải thưởng cao quý của cải lương. Khi đó anh kép trẻ mới18 tuổi.

Từ kép đẹp đến kép hài

NSƯT Bảo Quốc đến với nghề diễn, rồi trở thành nghệ sĩ hài bằng một chuỗi bất ngờ vừa ngẫu nhiên, vừa như số phận đã đặt sẵn.

5 năm sau giải Thanh Tâm, Bảo Quốc lại có một bước ngoặt định mệnh khác. Năm 1972, khi ông và nghệ sĩ Thanh Nga đi lưu diễn cùng đoàn Dạ Lý Hương, hề Thanh Việt bất ngờ bị bệnh. Vé đã bán, không thể đổi tuồng. Được nghệ sĩ Thanh Nga động viên thay vai, cộng thêm kinh nghiệm từng tung hứng với nghệ sĩ Hoàng Giang trước đó giúp NSƯT Bảo Quốc tự tin nhận lời.

Kép Bảo Quốc trong vở Nghiệp giáo

Đêm đó, khán giả vỗ tay muốn bể rạp chào đón một gương mặt hài trẻ duyên dáng. Về Sài Gòn, các soạn giả đo ni đóng giày viết cho Bảo Quốc hàng loạt vai hài. Bảo Quốc thể hiện bản lĩnh nghề bằng sự chọn lọc trong ngôn ngữ hình thể, cách xây dựng tính cách nhân vật từ nhả chữ, nhấn nhá lúc thoại lẫn khi ca vọng cổ, bài bản… Nhờ đó, kép hề Bảo Quốc ca diễn tỉnh rụi nhưng khán giả vẫn cứ cười rần rần.

Với lối diễn rất riêng, không thể nhầm lẫn, NSƯT Bảo Quốc nổi tiếng với hàng loạt vai diễn: Bùi Kiệm (Kiều Nguyệt Nga), Y xì ke (Bóng tối và ánh sáng), Chương Hầu (Tiếng trống Mê Linh), bếp Sặc (Lan và Điệp), Năm xe rác (Nửa đời hương phấn), Tám nổ (Cánh đồng gió)…

Vở Đời hai mặt

Năm 1982, sau khi rời đoàn Thanh Minh - Thanh Nga, nghệ sĩ Bảo Quốc bắt đầu gắn với sân khấu kịch và nhanh chóng trở thành một trong những danh hài nổi tiếng của kịch nói TPHCM. Đáng chú ý, thập niên 1980, khi bàn luận với đạo diễn Trần Văn Sáu về một chương trình hài kịch phát sóng định kỳ tối thứ Năm hằng tuần trên HTV, NSƯT Bảo Quốc là người đề xuất tên Trong nhà ngoài phố. Ý kiến của ông được đồng thuận và Trong nhà ngoài phố được yêu thích nhiều thập kỷ sau đó.

Vẫn nét hài duyên dáng, nhẹ nhàng, không cường điệu, không lên gân, danh hài Bảo Quốc trở thành cái tên quen thuộc với khán giả cả nước. Năm 1991, ông nhận cú đúp vinh danh: danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú và danh hiệu Đệ nhất danh hài do báo Sân khấu bình chọn. Có lẽ ông là người giữ kỷ lục được bình chọn Đệ nhất danh hài lâu nhất, tròn một thập niên (1991-2001). Trong giai đoạn này, ông cũng đoạt Giải Cù Nèo Vàng do báo Tuổi Trẻ Cười tổ chức năm 1996.

NS Bảo Quốc (trái) và bạn diễn nhí

Ký ức không quên về đại gia đình Thanh Minh - Thanh Nga

Viết về hành trình gắn bó với nghệ thuật của NSƯT Bảo Quốc sẽ rất thiếu sót nếu không nhắc đến chiếc nôi Thanh Minh - Thanh Nga, nơi cho ông những ký ức đầu tiên về nghề, nuôi dưỡng tình yêu với nghệ thuật và chắp cánh cho tài năng bay xa.

Đại gia đình Thanh Minh - Thanh Nga không chỉ là nơi trui rèn tài năng, mà còn là nơi NSƯT Bảo Quốc học cách đối nhân xử thế từ sự đùm bọc của nghệ sĩ trong lúc khó khăn, và cả quyết tâm vượt thử thách, kể cả hiểm nguy, để gắn bó với nghề và cống hiến cho khán giả.

NSƯT Bảo Quốc năm 15 tuổi

Hoạt động trở lại vào tháng 8/1975, đoàn cải lương Thanh Minh - Thanh Nga đối mặt với nhiều khó khăn. Nhưng chính lúc đó, anh em nghệ sĩ, nhạc công, hậu đài… lại càng gắn kết, thương yêu nhau hơn. “Khi đó chúng tôi thật sự là một đại gia đình. Mỗi suất hát, ai có vai hay không có vai đều được lãnh lương. Chúng tôi san sẻ với nhau để ổn định cuộc sống. Tôi rất tự hào vì những vở diễn của đoàn Thanh Minh - Thanh Nga đã để lại dấu ấn sâu sắc. Đến nay sau 50 năm, nhiều vở diễn trước đây của đoàn vẫn được chọn dựng lại như Tiếng trống Mê Linh, Bên cầu dệt lụa, Tấm lòng của biển…” - NSƯT Bảo Quốc chia sẻ

NSƯT Bảo Quốc

Không chỉ nổi tiếng với những tên tuổi tài danh, những vở diễn xuất sắc, đoàn Thanh Minh - Thanh Nga còn gắn với nhiều sự kiện quan trọng trong dòng chảy cải lương trăm năm. Năm 1976, đoàn bị ném lựu đạn lên sân khấu khi đang diễn vở Tiếng trống Mê Linh, nhiều nghệ sĩ bị thương, trong đó có NSƯT Thanh Nga. Dù cả đoàn hoảng loạn, nhưng chỉ vài ngày sau, khi vết thương của các nghệ sĩ tạm ổn, sân khấu lại sáng đèn phục vụ khán giả.

NSƯT Bảo Quốc và bà xã Thu Thuỷ năm 1970

Sự cố lớn nhất là sự ra đi bất ngờ của NSƯT Thanh Nga năm 1978. Gượng dậy sau mất mát quá lớn, nghệ sĩ của đoàn lại gấp rút tập luyện để trở lại biểu diễn. Nhưng đến năm 1980, bà bầu Thơ vì sức khỏe không thể tiếp tục gánh vác đoàn. Năm 1982, NSƯT Bảo Quốc cũng rời đoàn và gắn bó nhiều hơn với sân khấu kịch.

Có một Bảo Quốc khác lạ Một trong những vai diễn “để đời” của Bảo Quốc là Y xì ke trong vở Bóng tối và ánh sáng. Chỉ xuất hiện khoảng 15 phút, nhưng Y xì ke của ông để lại ấn tượng mạnh bởi lối diễn chi tiết từ ánh mắt, dáng đi ngật ngưỡng, giọng ca nhừa nhựa đến cách chẻ chữ, ngắt câu để thoại và ca. Khi được hỏi nếu có cơ hội, ông có muốn diễn lại Y xì ke, NSƯT Bảo Quốc trả lời rất nhanh khiến người hỏi bật cười: “Giờ tôi mập ù, diễn Y xì ke không ai tin nữa!” Vai Nhan Tấn (vở Nỏ thần) - Ảnh: Hoàng Kim Ở sân khấu kịch, ngoài những vai hài, ông còn để lại dấu ấn bằng một hóa thân khác biệt với vai Nhan Tấn trong vở Nỏ thần (tác giả Lê Duy Hạnh, đạo diễn Đỗ Đức Thịnh). “Khi tôi đề nghị được đóng vai Nhan Tấn, tác giả Lê Duy Hạnh đã bày tỏ lo ngại. Một nghệ sĩ hài liệu sẽ diễn vai độc ra sao?” Nhưng ngay sau buổi phúc khảo, tác giả Lê Duy Hạnh nhận xét: “Bảo Quốc rất giỏi nghề khi đã tìm được một cách thể hiện nhân vật Nhan Tấn rất khó, trong hài có độc, trong độc có hài. Đó là yếu tố đã giúp Nhan Tấn thành công”. Vai diễn này cũng đã mang về cho NSƯT Bảo Quốc Huy chương Vàng cá nhân tại Liên hoan sân khấu kịch nói chuyên nghiệp năm 2009.

NSƯT Bảo Quốc và NSƯT Thanh Nga

Gia đình êm ấm

Rời ánh đèn sân khấu, trở về đời thường, Bảo Quốc được nhiều đồng nghiệp yêu mến bởi tính hiền lành, dễ gần, sống chan hòa. Nếu không biết trước ông là nghệ sĩ nổi tiếng, nhiều người sẽ khó nhận ra ông chốn đông người, bởi ông giản dị, dễ hòa vào nơi công cộng như bao người bình thường khác.

Vợ chồng NSƯT Bảo Quốc và các con, cháu

NSƯT Bảo Quốc cũng được ngưỡng mộ bởi cuộc hôn nhân bền chặt với người vợ là hậu phương vững chắc để ông yên tâm cống hiến. Hơn 6 thập kỷ đồng hành, ông và bà xã giờ tận hưởng cuộc sống yên vui bên con cháu. Trong những chuyến về Việt Nam, nếu có dịp trở lại sân khấu, tài năng của ông vẫn nguyên vẹn sức hút với công chúng, cả với những khán giả mới lần đầu được xem ông biểu diễn.

Hoa Nguyễn

Ảnh: NVCC