Nông dân Nhật Bản gìn giữ cách canh tác trà truyền thống giữa cơn sốt matcha toàn cầu

Tính đến tháng 8/2024, số lượng nông dân trồng trà chagusaba được xác nhận đã giảm xuống còn 302, chỉ hơn một nửa so với con số 582 được báo cáo vào năm 2015 - Ảnh: KAI WILSON

Ông Sugimoto chia sẻ khi đứng giữa cánh đồng trà rộng 18.000m² của mình: "Chagusaba là kết quả của nỗ lực bền vững qua bao thế hệ. Lớp thảm thực vật mà chúng tôi phủ lên mặt đất không chỉ tốt trong một năm mà sẽ bồi đắp và mang lại lợi ích cho các thế hệ sau. Tôi biết rằng mỗi ngày chăm sóc cánh đồng trà, tôi đang tạo ra thứ trà ngon hơn bất cứ ai khác".

Nhưng sức người có hạn, thế hệ kế thừa chưa rõ ràng và thị trường luôn biến động, phương pháp canh tác chagusaba của ông đang đứng trước nguy cơ mai một.

Ông Kazuhisa Sugimoto lo ngại rằng phương pháp trồng trà chagusaba truyền thống sẽ không còn tồn tại lâu dài, khi số lượng người áp dụng ngày càng giảm - Ảnh: KAI WILSON

Chagusaba - Hồn cốt của vùng đất

"Chagusaba" là một từ ghép từ các ký tự kanji mang ý nghĩa "trà", "cỏ" và "nơi chốn". Đây là một hệ thống canh tác bán tự nhiên, nơi nông dân chủ động trồng và để các loại cỏ mọc lên giữa các luống trà.

Vào mùa thu, họ cắt chúng đi, phơi khô rồi dùng làm lớp thảm phủ lên mặt đất. Lớp thảm này được cho là giúp trà ngon hơn, đồng thời bền vững với môi trường hơn nhiều so với cách canh tác thông thường.

Tuy đây là công việc vô cùng tốn thời gian và công sức, ông Sugimoto vẫn tin rằng nỗ lực này rất xứng đáng.

Thế nhưng, số lượng nông dân sử dụng phương pháp này đã sụt giảm nghiêm trọng trong những năm gần đây. Theo Hội đồng Xúc tiến Phương pháp Canh tác Chagusaba Shizuoka, tính đến tháng 8/2024, chỉ còn 302 nông dân được xác nhận sử dụng phương pháp, giảm mạnh so với con số 582 của năm 2015. "Đây là một cuộc chạy đua với thời gian" - ông Sugimoto nhấn mạnh về việc cần đào tạo thêm nhiều nông dân trẻ.

Lớp phủ chagusaba từ các vụ trước giữa các hàng cây trà tại một trang trại ở thành phố Kakegawa, tỉnh Shizuoka - Ảnh: KAI WILSON

Lợi ích không ngờ từ một phương pháp cổ xưa

Năm 2013, Tổ chức Nông lương Liên hiệp quốc (FAO) đã công nhận chagusaba là một Hệ thống Di sản Nông nghiệp Quan trọng Toàn cầu (GIAHS) nhờ tính bền vững và vai trò bảo tồn hơn 300 loài thực vật và côn trùng có nguy cơ tuyệt chủng.

Một nhà thực vật học từ Đại học Shizuoka - ông Hidehiro Inagaki - phát hiện ra điều này một cách tình cờ vào năm 2011. Khi nghiên cứu những cánh đồng lúa bỏ hoang, ông bất ngờ trước sự đa dạng sinh học phong phú của chúng.

"Tôi tự hỏi tại sao một cánh đồng lúa (đầy cỏ dại) lại tràn ngập sự sống đến vậy" - ông Inagaki nhớ lại. Hóa ra, đó là những cánh đồng lúa bỏ hoang được nông dân dùng để trồng cỏ cho phương pháp chagusaba.

Ông Inagaki giải thích: "Bằng cách cắt cỏ, nông dân tạo ra một vùng đồng cỏ sáng sủa hơn, nơi sự đa dạng sinh học trở nên phong phú". Việc này cho phép ánh sáng mặt trời chạm tới mặt đất, tạo điều kiện cho các loài thực vật không chiếm ưu thế khác phát triển.

Ông nói thêm: "Nếu không được chăm sóc, những loài thực vật xâm lấn lớn hơn sẽ lấn át, khiến mặt đất trở nên tối hơn, ngăn cản các loài bản địa tinh tế hơn phát triển".

Ngoài ra, lớp thảm cỏ chagusaba còn mang lại nhiều lợi ích khác mà các phương pháp hiện đại khó có được. Các nông trại trà quy mô lớn hiện nay thường dùng máy móc hạng nặng để thu hoạch, khiến đất bị nén chặt, cản trở sự phát triển của rễ và giảm khả năng hấp thụ nước, không khí.

Ngược lại, lớp thảm thực vật từ chagusaba lại giúp đất tơi xốp hơn. Vào mùa đông, lớp thảm này hoạt động như một "tấm chăn," giữ ấm cho cây trà và duy trì độ ẩm trong đất, giúp cây chống lại sương giá và khô hạn. Nó cũng đóng vai trò như một hệ thống thoát nước, cải thiện cấu trúc đất và tránh úng ngập.

Theo một báo cáo của FAO, lớp thảm này còn ngăn chặn sự thất thoát các chất dinh dưỡng từ phân bón, giúp chúng được hấp thụ hiệu quả hơn và đồng thời ngăn cỏ dại phát triển. Theo thời gian, cỏ khô sẽ phân hủy thành mùn, một loại vật chất hữu cơ sẫm màu, làm cho đất thêm màu mỡ.

Mặc dù chưa có bằng chứng khoa học cụ thể, nhưng với đặc tính và độ màu mỡ của đất, nhiều người tin rằng trà chagusaba có hương vị ngon hơn hẳn.

Quy trình chagusaba không hiệu quả và tốn thời gian. Mặc dù có nhiều lợi ích, nông dân đang chuyển sang các phương pháp trồng trà khác - Ảnh: KAI WILSON

"Cơn sốt” trà xanh toàn cầu và cuộc chiến của người nông dân

Phương pháp canh tác chagusaba đang dần mai một vì một lý do rất đơn giản: nó không hiệu quả và tốn quá nhiều thời gian. Hầu hết nông dân trồng trà theo phương pháp hiện đại chỉ làm việc từ tháng 1 đến tháng 9, thời gian còn lại họ có thể trồng các loại rau khác như bắp cải để đa dạng hóa thu nhập.

Ngược lại, nông dân chagusaba phải làm việc quanh năm không nghỉ. Ước tính khoảng 60% thời gian lao động của họ dành cho việc cắt và phơi cỏ khô. Điều đáng nói là chagusaba không phải là một quy trình bắt buộc. "Nó giống như một chất bổ sung, bạn có thể không cần nó và vẫn sản xuất được" - ông Sugimoto nói.

Trong thời đại mà hiệu quả là yếu tố sống còn, phương pháp chagusaba đã dần bị loại khỏi danh sách canh tác của nhiều nông dân. Thêm vào đó, thị hiếu người tiêu dùng Nhật Bản cũng có sự thay đổi.

Ông Inagaki cho biết: "Trước đây, trà chất lượng cao và trà chất lượng thấp có sự chênh lệch giá đáng kể, nhưng giờ đây, người tiêu dùng muốn trà rẻ hơn". Điều này đã làm giá trà chất lượng cao giảm xuống, khiến nông dân không còn động lực để sản xuất.

Tuy nhiên, đối với những nông dân như ông Sugimoto, họ không bỏ nghề vì lý do tài chính, mà vì họ đã quá già. "Tôi không thể làm nông mãi được" - ông nói. Dù được FAO công nhận, nhưng kỳ vọng rằng điều này sẽ làm tăng nhu cầu của người tiêu dùng đối với trà chagusaba đã không thành hiện thực.

Ông Kazuhisa Sugimoto kết thúc một ngày làm việc. Ảnh: KAI WILSON

Ông Sugimoto chia sẻ: "Tôi không có người kế thừa phương pháp này". 2 người con trai của ông đều làm công ăn lương ở thành phố. Dù vậy, ông vẫn hy vọng rằng "số lượng nông dân và quy mô canh tác có thể giảm đi, nhưng tôi tin nó sẽ vẫn tiếp tục một cách khiêm tốn”.

Rồi ông quay trở lại với cánh đồng trà xanh của mình, đơn độc.

Linh La (theo Japan Times)