Lão nông chế tạo máy sấy lúa từ trăn trở với hạt gạo quê hương

“Tay không” chế tạo máy sấy lúa

Sau gần 5 tháng ra đời và vận hành liên tục trong 2 vụ lúa, chiếc máy sấy do ông Trần Hoài Nam (60 tuổi, trú xã Kim Liên, tỉnh Nghệ An) đã trở thành “cứu cánh” cho bà con nông dân khi thời tiết khắc nghiệt. Trước nhu cầu quá lớn trong khi mưa bão triền miên, lão nông này khuyên bà con chỉ nên sấy lúa vừa đủ khô để tránh nảy mầm. Lúa đã khô nước có thể đóng bao cất giữ, đợi khi trời nắng sẽ phơi lại, tạo điều kiện cho nhiều gia đình khác cùng được sấy.

Ông Nam bên chiếc máy sấy lúa do mình chế tạo - Ảnh: Phan Ngọc

Vốn là người lính quân khí, sau khi rời quân ngũ, ông Nam mưu sinh bằng nghề sửa chữa ô tô một thời gian rồi về quê làm nông nghiệp. Nhiều năm xa quê, ký ức về những mùa giáp hạt thời đói khổ vẫn luôn ám ảnh ông. “Mùa giáp hạt trước đây, khi lúa ngoài ruộng mới chỉ chín bói đôi bông, cha mẹ tôi đi gặt tỉa từng nhánh rồi về bắc chảo rang từng hạt để lấy gạo nấu cơm chống đói. Kỳ lạ là cơm từ gạo rang lại thơm, ngon hơn gạo phơi nắng” - ông Nam nhớ lại.

Từ ký ức tuổi thơ và trải nghiệm thực tế, ông nhận ra “chất lượng gạo ngon phụ thuộc rất lớn vào công nghệ sấy sau thu hoạch”. “Tôi đi nước ngoài thì thấy cơm người dân nấu không ngon bằng cơm từ cùng một loại gạo họ xuất khẩu” - ông Nam kể.

Với trăn trở đó, năm 2024, lão nông này bắt tay nghiên cứu, chế tạo máy sấy lúa của riêng mình. Ông lần lượt tìm hiểu máy sấy tĩnh, băng chuyền rồi sấy tháp, cân nhắc từng ưu, khuyết điểm và đi đến quyết định tự chế theo lối riêng, hướng đến thiết kế giản lược, rút ngắn thời gian sấy và giữ chi phí ở mức nông dân có thể trang trải.

Chiếc máy sấy có thùng lò dung tích 9m³ - Ảnh: Phan Ngọc

Lúa sấy được người dân đánh giá “lợi thành” hơn so với lúa phơi theo cách thức truyền thống - Ảnh: Phan Ngọc

Ông tự mày mò thiết kế, lắp ráp, chỉnh sửa, hoàn thiện hệ thống máy sấy, chế tạo máy ổn áp để điều chỉnh nhiệt độ, máy biến tần để điều chỉnh vòng quay của thùng chứa lúa. Theo ông Nam, với cơ chế hoạt động của máy sấy sẽ đốt nóng tinh dầu ở vỏ cám, giúp tinh dầu thẩm thấu vào hạt gạo, do đó nấu cơm thơm, ngon và dẻo hơn. “Trong quá trình sấy, toàn bộ bụi, lúa lép cũng sẽ được thổi bay sang một hệ thống khác nên lúa sau khi sấy rất sạch” - ông Nam nói.

“Cứu cánh” của nông dân ngày mưa gió

Tháng 5/2025, “đứa con tinh thần” của ông Nam cuối cùng cũng hoàn thiện. Giây phút nhìn những hạt lúa vàng óng được đưa ra khỏi thùng sấy, ông mới gật đầu tạm hài lòng với sáng chế của mình. Chiếc máy của ông bất ngờ phát huy tác dụng đúng thời điểm Nghệ An xuất hiện mưa trái mùa kéo dài, khiến lúa vụ xuân thu hoạch không thể phơi, nhiều nơi bị ẩm mốc, mọc mầm.

“Cả 2 vụ lúa năm nay thu hoạch đều gặp mưa kéo dài nên không phơi được. Cũng may có máy sấy của ông Nam nếu không chúng tôi cũng không biết phải xoay xở ra sao. Quả thực lúa sấy khi xát cho hạt gạo đẹp, trong, nấu ngon cơm, thơm và dẻo hơn so với lúa phơi nắng như trước đây” - bà Nguyễn Thị Hương (trú xóm Hùng Sơn, xã Kim Liên) nói.

Chiếc máy sấy do ông Nam chế tạo có thùng lò dung tích 9m³, nhưng để đạt hiệu quả cao, mỗi mẻ chỉ sấy 1,5 tấn lúa. Thời gian sấy kéo dài khoảng 4 giờ đồng hồ. Lò sấy vận hành bằng hệ thống quạt hơi nóng kết hợp biến tần, giúp hút ẩm, làm khô đều hạt lúa. Mỗi mẻ sấy tiêu hao khoảng 15kg củi và vài số điện, chi phí thấp hơn nhiều so với máy sấy thương mại.

Sau 2 vụ mùa hoạt động hết công suất, ông Nam dự tính sẽ cải tiến lại một số chi tiết để máy sấy hoạt động hiệu quả hơn - Ảnh: Phan Ngọc

Lúa sấy không chỉ hạn chế tình trạng mối mọt trong quá trình bảo quản, chống hao hụt và đảm bảo chất lượng hơn mà còn “lợi thành” hơn so với lúa phơi theo cách thức truyền thống. “Trung bình 10kg lúa sấy sẽ cho ra số gạo nhiều hơn nửa cân so với lúa phơi. Tính ra, chi phí thu từ số gạo tăng thêm này đủ bù chi phí sấy” - ông Nam nói.

Ông Nam cho rằng, công nghệ sau thu hoạch là điều người trồng lúa cần phải tính toán đến để nâng cao chất lượng và giá trị của hạt gạo. Từ thành công bước đầu, lão nông này dự tính sẽ nghiên cứu, cải tiến lại máy sấy lúa nhằm nâng cao năng suất hơn. Xa hơn nữa là chia sẻ thiết kế, quy trình vận hành để máy sấy lúa được nhân rộng ở nhiều nơi, giúp người trồng lúa không còn phải lo mưa nắng thất thường. Đó cũng là cách để hạt gạo của quê hương được nâng tầm chất lượng, vươn xa như mong muốn của ông.

Phan Ngọc