Dạy làm chủ chứ không làm thuê cho AI

Ảnh minh họa

Nhưng nếu chỉ dạy cách sử dụng công cụ, học sinh sẽ dễ biến thành những người làm thuê cho công nghệ, tức là thao tác nhanh, tạo ra sản phẩm đẹp nhưng thiếu tư duy phản biện, không biết vì sao và để làm gì, hoặc trở thành người cung cấp dữ liệu không công cho AI.

Vì vậy, dạy năng lực số phải bắt đầu từ việc dạy cách tư duy độc lập, sáng tạo, đạo đức công nghệ và ý thức trách nhiệm khi tạo nội dung số. Khi đó, công nghệ mới là đòn bẩy cho trí tuệ.

Khi công cụ có thể thay mình viết báo cáo, lập trình, thiết kế, phân tích dữ liệu, việc chỉ dạy cách sử dụng nó sẽ vô tình tạo ra những thế hệ lao động dễ bị thay thế. AI có thể tạo ra những bản nhạc gây xúc động, nhưng nếu cứ nhờ AI sáng tác, nhạc sĩ sẽ dần đánh mất sự độc đáo, dấu ấn cá nhân trong từng tác phẩm. Do đó, nếu chỉ dạy học sinh thành thạo công cụ, các em sẽ mãi là người tiêu dùng sản phẩm do máy tạo ra.

Điều cần hơn cả lúc này là dạy học sinh cách suy nghĩ vượt lên công cụ để không bị công cụ điều khiển. Khi đưa công nghệ vào lớp học, cần bảo vệ tinh thần học đường. Công nghệ sẽ không làm mất tuổi thơ nếu được dùng như một phần của trải nghiệm sống: học qua dự án, khám phá thế giới thật bằng công cụ số.

Nhiều học sinh đã tìm thấy niềm vui, sự tự tin và khả năng hợp tác qua các hoạt động sáng tạo với AI. Nhưng dù công cụ có thông minh đến đâu, giáo dục vẫn là câu chuyện của con người. Học sinh có thể dùng AI để viết được bài văn hoàn chỉnh nhưng chỉ người thầy tận tụy mới giúp em viết nên câu chuyện đời mình.

Từ năm 2024, dựa trên nghiên cứu diện rộng, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã phối hợp với Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF) cụ thể hóa khung năng lực AI cho học sinh, gồm 4 trụ cột: tư duy lấy con người làm trung tâm; đạo đức khi sử dụng AI; nền tảng và kỹ thuật AI; thiết kế hệ thống AI. Khung này đang được dùng để xây dựng chương trình giáo dục AI trong nhà trường.

Ngày 12/5, Bộ GD-ĐT đã ra Công văn 2250/BGDĐT-GDPT hướng dẫn sử dụng AI trong dạy và học. Dù đến hơi muộn, đây vẫn là bước đi đáng ghi nhận, đánh dấu chuyển dịch từ nhận thức sang hành động. Để người học thực sự làm chủ công nghệ, cần trang bị cho họ tư duy phản biện, khả năng đặt câu hỏi, kiểm chứng dữ liệu, hiểu giới hạn của công nghệ và quan trọng nhất là nắm rõ “AI sinh ra để phục vụ con người chứ không thay thế con người”.

Một hệ thống giáo dục chuẩn bị cho kỷ nguyên AI không thể tiếp tục dạy cách điền cho đầy những khuôn mẫu có sẵn mà phải dạy cách tạo ra khuôn mẫu mới.

Muốn vậy, chính sách cần song hành: vừa đưa chuẩn năng lực AI vào chương trình học, vừa tạo không gian sáng tạo thực tiễn cho học sinh, sinh viên (các phòng lab, câu lạc bộ AI, dự án khởi nghiệp công nghệ nhỏ, học bổng nghiên cứu, đặt hàng sản phẩm thử nghiệm từ nhóm trẻ…). Khi người học có nơi để thử, sai và sáng tạo, họ mới đủ tự tin bước ra khỏi vai trò người dùng, trở thành người kiến tạo.

Dạy cho học sinh năng lực số và AI không chỉ là dạy kỹ năng thao tác mà còn phải dạy cách tự học, tự định hướng và tự chịu trách nhiệm để làm chủ tương lai. Muốn trẻ em làm chủ công nghệ, trước hết người lớn phải dạy chúng cách làm chủ chính mình. Khi đó, những bàn tay nhỏ bé kia không chỉ khéo léo bấm nút mà còn có đủ bản lĩnh bấm đúng hướng đi cho chính cuộc đời mình.

Minh Tuệ