Đâu là con đường để đại học Việt Nam ghi danh thế giới?

Không dễ chen chân vào bảng xếp hạng quốc tế

Phó giáo sư, tiến sĩ Trần Thị Hồng Liên - Trưởng khoa Quản trị kinh doanh, Trường đại học (ĐH) Kinh tế - Luật thuộc ĐH Quốc gia TPHCM - cho hay, hiện có 3 bảng xếp hạng trường ĐH uy tín, thường được trích dẫn là QS Rankings, THE WUR và ARWU.

Các bảng này đánh giá, xếp hạng trường ĐH dựa vào các tiêu chí như danh tiếng học thuật, giảng dạy, nghiên cứu, giải thưởng, tỉ lệ người học trên mỗi giảng viên, tỉ lệ giảng viên và sinh viên quốc tế, số công trình, bài báo được công bố bình quân của giảng viên… Theo bà, các trường ĐH của Việt Nam chỉ nên đặt mục tiêu xếp hạng theo lĩnh vực, bởi việc đưa toàn bộ trường vào tốp 100 thế giới trong 5 năm là khó khả thi do phải cạnh tranh với hàng ngàn trường.

Sinh viên từ Ý, Hàn Quốc, Philippines và Malaysia đang theo học chương trình dài hạn tại Trường đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TPHCM). Ảnh: Nguyễn Loan

Phó giáo sư, tiến sĩ Phạm Tiến Đạt - Hiệu trưởng Trường ĐH Tài chính - Marketing - nhận định, con đường hướng tới vị thế cao trong các bảng xếp hạng châu Á và thế giới của Việt Nam gặp nhiều thách thức cả về thể chế, nguồn lực lẫn năng lực cạnh tranh học thuật. Cụ thể, các trường đang vướng về cơ chế tự chủ và khung pháp lý; hệ thống bảo đảm chất lượng và dữ liệu phục vụ xếp hạng chưa phát triển tương xứng; việc kiểm định chất lượng chủ yếu mang tính hình thức và chưa gắn kết chặt với các tiêu chí quốc tế; tính quốc tế hóa còn yếu và mất cân đối.

Ông dẫn chứng dữ liệu từ QS Asia 2025: tỉ lệ sinh viên và giảng viên quốc tế ở hầu hết trường ĐH Việt Nam chỉ dưới 2%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 12 - 15% của các trường trong tốp 200 châu Á. Chương trình đào tạo quốc tế, trao đổi học thuật và nghiên cứu phần lớn chỉ là hợp tác đào tạo 2+2 (du học chuyển tiếp) hoặc trao đổi ngắn hạn, chưa hình thành mạng lưới nghiên cứu xuyên quốc gia.

Ông nhận định: “Điều đáng lo ngại nhất là sự mất cân đối giữa mục tiêu xếp hạng và chất lượng thực chất. Tức là, các trường ĐH Việt Nam tập trung nâng chỉ số bề nổi (ví dụ số bài báo được công bố) hơn là cải thiện chất lượng đào tạo và đổi mới phương pháp giảng dạy. Cách này dễ dẫn đến tình trạng hình thức hóa, làm giảm tính bền vững của quá trình hội nhập học thuật”.

Theo báo cáo của Trường ĐH Quốc tế thuộc ĐH Quốc gia TPHCM, trong nhiều tiêu chí để xếp hạng, khoảng cách giữa các trường ĐH Việt Nam so với các trường hàng đầu châu Á và thế giới còn khá xa. Ví dụ, tỉ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ của Việt Nam khoảng 27% trong khi tỉ lệ này ở các nước tiên tiến là 60 - 70%. Mỗi giảng viên Việt Nam công bố trung bình 0,35 bài báo quốc tế/năm, trong khi con số này ở các đại học tốp 200 châu Á là 2-4 bài mỗi năm. Năm 2024, đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, nghiên cứu và phát triển (R&D) của Việt Nam chỉ bằng 0,53% GDP, thấp hơn nhiều so với mức 2 - 4% của Hàn Quốc, Trung Quốc hay Singapore.

Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị nêu mục tiêu: đến năm 2030, Việt Nam có ít nhất 8 cơ sở giáo dục ĐH thuộc tốp 200 châu Á, ít nhất 1 cơ sở giáo dục ĐH thuộc tốp 100 thế giới trong một số lĩnh vực theo bảng xếp hạng quốc tế uy tín; đến năm 2035, có ít nhất 2 cơ sở và đến năm 2045 có ít nhất 5 cơ sở nằm trong tốp 100 thế giới.

Ưu tiên đầu tư vào các ngành mũi nhọn

Bản báo cáo của Trường ĐH Quốc tế cho rằng, để lọt vào nhóm trường ĐH hàng đầu thế giới, các trường ĐH của Việt Nam cần ưu tiên đầu tư các lĩnh vực trọng điểm như trí tuệ nhân tạo (AI), khoa học dữ liệu, y sinh học, năng lượng tái tạo, kinh tế sáng tạo… Đây là những lĩnh vực có khả năng thu hút giảng viên và sinh viên quốc tế.

Sinh viên quốc tế làm việc nhóm với sinh viên Trường đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TPHCM). Đây là một trong những trường có tỉ lệ sinh viên quốc tế cao nhất TPHCM

Trường ĐH Quốc tế kiến nghị Chính phủ ban hành chiến lược phát triển ĐH đẳng cấp châu Á và thế giới giai đoạn 2025-2045; tăng đầu tư cho R&D lên 1% GDP; lập quỹ nghiên cứu quốc gia; thí điểm cơ chế đặc thù cho các trường ĐH tiên phong; kiến nghị Bộ GD-ĐT, Bộ Khoa học và Công nghệ thiết lập hệ thống xếp hạng theo lĩnh vực, kiểm định chuẩn quốc tế, phát triển mạng lưới trung tâm nghiên cứu liên ngành; các trường ĐH cần đổi mới quản trị, tăng cường tự chủ, xây dựng chiến lược dài hạn, thúc đẩy hoạt động học thuật và hội nhập quốc tế.

Phó giáo sư, tiến sĩ Trần Thị Hồng Liên cho rằng, lọt vào thứ hạng cao trong bảng xếp hạng chỉ là cú hích để tiến tới mục tiêu xa hơn là có nhiều trường ĐH thực sự có năng lực cạnh tranh toàn cầu. Do đó, Nhà nước cần đầu tư mạnh mẽ cho những trường được lựa chọn cho mục tiêu đạt đẳng cấp thế giới, đặc biệt là về hạ tầng và nghiên cứu khoa học thông qua các cơ chế đa dạng.

Giáo sư, tiến sĩ Mai Thanh Phong - Hiệu trưởng Trường ĐH Bách khoa thuộc ĐH Quốc gia TPHCM - cho hay, nhà trường đặt ra chiến lược phát triển cụ thể, hướng tới các ngành mũi nhọn. Trong giai đoạn 2021-2025, trường công bố 4.730 công trình nghiên cứu trên các trang web và tạp chí uy tín thuộc hệ thống WoS, Scopus, tăng hơn gấp đôi so với giai đoạn 2016-2020, trong đó số bài báo thuộc hệ thống WoS nhiều gần gấp 3. Năm 2024, số bài báo khoa học được công bố của trường trên WoS bình quân gần 2 bài/giảng viên, gần bằng mức của các trường ĐH ở Hàn Quốc. Trong giai đoạn 2015-2024, trường ký kết 7.842 hợp đồng chuyển giao công nghệ với tổng trị giá gần 1.000 tỉ đồng.

Để nâng cao vị thế, trường xác định 5 lĩnh vực mũi nhọn có tiềm năng đột phá: AI; bán dẫn, vi mạch và công nghệ 6G; năng lượng tái tạo thế hệ mới; giao thông đường sắt tiên tiến, phương tiện tự hành và robot; công nghệ tính toán lượng tử. Ông nhận định: “Việt Nam có khả năng xây dựng một số trường đại học đạt đẳng cấp châu Á và thế giới trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ trọng điểm. Để làm được điều này, cần có chính sách đột phá, minh bạch và linh hoạt; có nguồn tài chính bền vững; có hệ sinh thái học thuật năng động, sáng tạo; có đội ngũ nhân lực tinh hoa, có tầm nhìn toàn cầu”.

Nguyễn Loan