Tiểu thuyết lịch sử và những góc nhìn khác

Nguyễn Trãi trong trang viết của người Pháp

Nhà xuất bản (NXB) Phụ nữ Việt Nam vừa cho tái bản bộ tiểu thuyết lịch sử Vạn Xuân của nữ văn sĩ Pháp Yveline Féray. Tác phẩm này được ra mắt tại Pháp từ năm 1989. Tại Việt Nam, bộ tiểu thuyết được NXB Văn học và Sudestasie in lần đầu vào năm 1997, tái bản năm 2002. Hơn 20 năm sau, bộ sách trở lại trong diện mạo mới, được bổ sung các đoạn, câu văn còn thiếu so với nguyên tác. Tác phẩm ra mắt lần này nhận được sự quan tâm của đông đảo bạn đọc. Buổi giao lưu tọa đàm về giá trị tác phẩm vừa được tổ chức tại Hà Nội, trong khuôn khổ Hội sách Hà Nội lần thứ 10/2025.

Nhà văn Trần Thanh Cảnh (trái) vừa có buổi ra mắt bộ sách Hùng khí Đông A tại Hà Nội - Nguồn ảnh: Nhà xuất bản Hội Nhà văn

Vạn Xuân viết về cuộc đời và sự nghiệp danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi. Nhà văn Yveline Féray đã dành 7 năm nghiên cứu sử liệu và hoàn thành tác phẩm. Bộ sách gồm 2 quyển, dày gần 1.200 trang. Đó không chỉ là câu chuyện về Nguyễn Trãi và vụ án Lệ Chi Viên mà còn khái quát cả bức tranh về Đại Việt từ triều đại nhà Trần đến thời Hậu Lê.

Trong trang viết của một người Pháp, lịch sử Việt Nam hiện lên chân thực, sâu sắc và rung động với những cuộc biến thiên qua các thời đại, với những âm mưu chốn vương triều và bi kịch thảm khốc của một đại thi hào, một người anh hùng vẫn luôn đau đáu cho vận mệnh nước nhà... Với thành tựu trên, nhà văn Yveline Féray được Chính phủ Việt Nam tặng Huân chương Hữu nghị năm 2002 và năm 2008, bà được Chính phủ Pháp tặng Huân chương Hiệp sĩ Nghệ thuật và Văn chương.

Đề tài lịch sử chưa bao giờ cũ

Tiểu thuyết lịch sử luôn thử thách nhưng cũng là địa hạt đầy sức hút với các nhà văn. Các triều đại, các cuộc binh biến, các danh nhân văn hóa, anh hùng lịch sử... dù đã xuất hiện trong nhiều tiểu thuyết lịch sử trước đó vẫn có thể tiếp tục là những chủ thể đầy sức hấp dẫn trong các tác phẩm sau. Cùng thời điểm phát hành Vạn Xuân, bộ tiểu thuyết lịch sử đồ sộ của nhà văn Trần Thanh Cảnh cũng vừa được ra mắt: Hùng khí Đông A (gồm 3 tiểu thuyết: Trần Thủ Độ, Trần Quốc Tuấn và Trần Nguyên Hãn). Bộ sách được in ấn bản đặc biệt S800 nhằm kỷ niệm 800 triều đại nhà Trần, bên cạnh đó còn có phần phụ lục Lược sử 12 triều vua Trần.

Thời đại nhà Trần với “Hào khí Đông A” đã tạo cảm hứng sáng tác cho nhiều người cầm bút. Các nhân vật kiệt xuất của triều đại này từng xuất hiện trong tác phẩm của nhiều nhà văn khác. Trong số những tác phẩm lưu dấu ấn cho văn học sử về triều đại nhà Trần có thể kể đến: Bão táp triều Trần (Hoàng Quốc Hải), Trên sông truyền hịch, Trăng nước Chương Dương, Người Thăng Long, Khúc khải hoàn dang dở (Hà Ân), Trần Khánh Dư, Trần Quốc Toản (Lưu Sơn Minh), Nhân gian nằm nghiêng (Đặng Hằng)...

Bộ tiểu thuyết Vạn Xuân của nhà văn Pháp Yveline Féray vừa được ra mắt. Nguồn ảnh: NXB Phụ nữ Việt Nam

Đề tài lịch sử chưa bao giờ cũ. Thời đại vua Hùng, giai đoạn khởi nghĩa của Hai Bà Trưng, Bà Triệu đến các triều đại Ngô - Đinh - Tiền Lê - Trần - Hồ... đều là “mảnh đất màu mỡ” cho văn chương. Nhà văn người Mỹ gốc Việt Phong Nguyen viết tiểu thuyết Trống đồng (The Bronze Drum, đã được OmegaPlus chuyển ngữ và phát hành tại Việt Nam), hình tượng Bà Triệu xuất hiện trong tiểu thuyết Vua Bà Triệu Ẩu của Lương Khải Siêu. Nhà văn Phùng Văn Khai viết về Ngô Quyền trong tiểu thuyết Ngô Vương (tác phẩm được trao giải thưởng cuộc thi tiểu thuyết của Hội Nhà văn Việt Nam, giai đoạn 2016-2019) và xa hơn nữa có tiểu thuyết Thần thuyết người Chim của nhà văn Văn Lê, viết về thời đại Văn Lang - Âu Lạc...

Dù viết về triều đại nào, ra mắt ở thời điểm nào, các tác phẩm văn học sử vẫn luôn có sức nặng và nhận được sự quan tâm của đông đảo bạn đọc. Những trang sử được kể bằng văn chương đã tái hiện các triều đại, dựng nên những hình tượng anh hùng từ sự sáng tạo riêng của mỗi nhà văn. Tất cả đều cùng nỗ lực khám phá những điều còn chìm khuất trong sử liệu, với những kiến giải khác biệt và nhân văn từ góc nhìn hậu thế.

Lục Diệp