Tàu cổ ở bãi biển Hội An khả năng đã trên 120 năm, vị trí từng là đồi cát

Nơi thuyền xuất lộ khi xưa là đồi cát, cách mép biển 700-800m

Sáng ngày 26/12/2023, ven bờ biển khu vực Boutique Hoi An Resort thuộc khối Thịnh Mỹ (P.Hội An Tây, Đà Nẵng) sóng biển đã làm xuất lộ một phần thuyền gỗ chôn vùi trong lớp cát biển. Lúc này, con thuyền có chiều rộng đo được là 4,7m và chiều dài tính từ lô đến thanh dang cuối cùng xuất lộ là 16,15m.

Sáng 8/11/2025, sau gần 2 năm mất tích, con thuyền lại xuất lộ với hình dạng rõ ràng hơn khiến dư luận và giới khoa học ngạc nhiên.

Theo Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản văn hóa Hội An, sau khi thuyền phát lộ lần thứ nhất, đơn vị đã phối hợp với Trường Đại học KH-XH-NV thuộc Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, Bảo tàng Quảng Nam (Đà Nẵng) tổ chức khảo sát và lấy mẫu phân tích ban đầu về chiếc thuyền xuất lộ ở bờ biển Cẩm An (tạm gọi là thuyền Cẩm An).

Qua khảo sát cho thấy kết cấu cụ thể các bộ phận của thuyền gồm có: Dang, ván be, sa quạ, vách ngang, lô mũi, đinh sắt. Vì một số lý do khách quan, đến nay kết quả phân tích niên đại C14 của con thuyền chưa thể hoàn thành. Điều này làm ảnh hưởng không nhỏ đến việc xác định niên đại con thuyền. Trong tương lai, việc tiếp tục bổ sung phân tích niên đại cho con thuyền là cần thiết.

Khu vực con tàu xuất lộ trước đây là đồi cát, thời Pháp thuộc là đất vườn ông Trùm Đủ - cách mép biển khoảng 700-800m.

Quá trình điền dã dân tộc học và khảo cổ học cho thấy vị trí thuyền Cẩm An xuất lộ, xưa kia là đồi cát ven biển (nỗng cát cao), cạnh đồi cát là con đường được làm từ thời Pháp thuộc. Nơi đây thuộc đất vườn nhà ông Trùm Đủ sống từ thời Pháp thuộc. Do bị biển xâm thực, con đường chỉ còn lại đoạn ngắn, riêng tại khu vực xuất lộ con thuyền, con đường đã bị sạt lỡ không còn dấu vết. Con đường này được thể hiện rõ trên bản đồ Tourane in năm 1905. Và như vậy, con đường được làm muộn nhất vào cuối thế kỷ XIX đến trước năm 1905. Vào thời điểm này, vị trí con thuyền có thể cách rất xa mép nước biển, khoảng 700m - 800m.

Thông qua các bản đồ, ảnh vệ tinh trong nhiều thời điểm và ký ức của nhiều người dân địa phương một mặt cho thấy rõ xu hướng từ thế kỷ XX đến nay biển xâm thực ngày càng mạnh, mặt khác còn xác nhận vị trí con thuyền xưa kia không chỉ nằm sâu dưới đồi cát, mà vào năm 1905 có thể con tàu cách mép nước khoảng 700m - 800m.

Và vì thế, dù con thuyền Cẩm An bị đắm hay bỏ hoang, thì thời điểm bị đắm hay bỏ hoang nhiều khả năng sớm hơn năm 1905 chí ít cũng vài thế kỷ.

Khả năng là tàu truyền thống Biển Đông, niên đại giữa thế kỷ XIV - XV đến thế kỷ XVI

Kết quả phân tích giám định cho thấy con thuyền Cẩm An được làm từ các loại gỗ sau: Thanh dang được làm từ gỗ bằng lăng (khả năng cao là săng lẻ hay còn được gọi là bằng lăng núi), ván be được làm từ gỗ kiền kiền, sàn sa quạ (boong) và vách ngăn khoang được làm từ gỗ thông.

Thành phần gỗ để đóng thuyền Cẩm An có 2 nguồn gốc: gỗ nhiệt đới là bằng lăng (săng lẻ) và kiền kiền, gỗ ôn đới là gỗ thông. Đây cũng chính là loại gỗ thường gặp trong các cấu trúc tàu truyền thống Biển Đông. Nhiều khả năng thuyền Cẩm An đang trong giai đoạn chuyển tiếp từ sử dụng gỗ ôn đới sang sử dụng gỗ cứng nhiệt đới và khả năng cao con tàu được chế tạo từ vùng Nam Đông Dương.

Theo cấu trúc con thuyền, đơn vị khảo sát cho rằng, thực chất thuyền Cẩm An thuộc loại tàu truyền thống Biển Đông hay còn gọi là tàu lai. Theo đó, tàu truyền thống Biển Đông là kiểu thuyền buồm tích hợp kỹ nghệ đóng tàu truyền thống của Đông Nam Á với các kỹ nghệ đóng tàu truyền thống của Trung Quốc, một dạng cải tiến để thuyền có khả năng thực hiện những chuyến hải trình dài ngày.

Con tàu phát lộ lần thứ 2 với hình hài rõ nét hơn

Đến nay, ở vùng biển Đông Nam Á đã phát hiện hơn 20 con tàu đắm được xác định là kiểu tàu truyền thống Biển Đông hay còn gọi là tàu lai có niên đại giữa thế kỷ XIV đến thế kỷ XVI. Thuyền Cẩm An nhiều khả năng có niên đại giữa thế kỷ XIV - XV đến thế kỷ XVI.

Theo Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An, từ những xuất lộ và qua khảo sát ban đầu, kết quả phân tích, so sánh và nhận xét ở trên cho thấy thuyền Cẩm An là di sản văn hoá dưới nước quan trọng ở Hội An.

Để nhận thức rõ hơn các giá trị bản thân con thuyền về nguồn gốc, niên đại, kết cấu và kỹ thuật, chủ nhân, chức năng… cần có dự án khai quật và nghiên cứu kỹ lưỡng được triển khai thực hiện bởi các chuyên gia, có sự phối hợp liên ngành. Đồng thời phải có phương án quản lý, bảo tồn và phát huy con thuyền được hiệu quả sau khai quật và nghiên cứu.

Lê Đình Dũng