Phường Tân Định - TPHCM: Nét duyên cổ giữa nhịp sống hiện đại

Phường Tân Định được thành lập trên cơ sở sáp nhập toàn bộ phường Tân Định và một phần phường Đa Kao (quận 1 trước đây), với diện tích 1,23 km² và dân số 48.524 người. Nằm ở vị trí đặc biệt tiếp giáp kênh Nhiêu Lộc, là cửa ngõ nối trung tâm thành phố với khu vực phía Bắc Tân Định đã hình thành từ thế kỷ XIX, từng là khu dân cư và thương mại sầm uất của Phú Hòa - Gia Định xưa. Trong dòng chảy lịch sử, nơi đây không chỉ là vùng đất buôn bán phồn thịnh mà còn là cái nôi lưu giữ nhiều câu chuyện hào hùng của Sài Gòn - Gia Định.

Bản đồ hành chính thể hiện phường Tân Định sau khi sáp nhập, đánh dấu bước thay đổi trong quy hoạch đô thị trung tâm TPHCM - Ảnh:

Nếu nhìn Tân Định hôm nay giữa tiếng chuông nhà thờ hồng và nhịp buôn bán tấp nập của chợ trăm tuổi ít ai nghĩ rằng nơi đây từng là vùng đất chứng kiến nhiều biến động lớn của Sài Gòn - Gia Định. Trong từng con đường, mái ngói cũ vẫn còn lưu lại dấu ấn của một giai đoạn lịch sử đầy tự hào.

Từ phường Trần Quang Khải đến Tân Định hôm nay

Anh Trần Thái Hà, Phó giám đốc bảo tàng, chia sẻ: “Chúng tôi không chỉ gìn giữ vật chứng, mà còn muốn thông qua đó kể lại những câu chuyện của ông cha ngày xưa”

Trước năm 1975, khu vực này mang tên phường Trần Quang Khải, vốn là nơi hoạt động của lực lượng Biệt động Sài Gòn. Nhiều cơ sở cách mạng đã âm thầm ẩn mình giữa khu dân cư sầm uất, trong đó nổi bật là ngôi nhà số 145 Trần Quang Khải nay trở thành Bảo tàng Biệt động Sài Gòn - Gia Định.

Công trình được xây dựng năm 1963, do ông Trần Văn Lai (Năm Lai) trực tiếp phụ trách. Đây từng là “mắt xích” quan trọng trong mạng lưới hoạt động bí mật, nơi cất giấu vũ khí, tài liệu, và là điểm trú ẩn an toàn cho chiến sĩ giữa lòng địch. Sau năm 1975, căn nhà được chia thành 3 phần và bán cho các hộ khác. Nhiều năm sau, gia đình ông Trần Văn Lai đã mua lại phần trệt và 2 tầng trên để phục dựng lại không gian nguyên bản, hình thành nên Bảo tàng Biệt động Sài Gòn - Gia Định như hôm nay.

Bên trong, hầm bí mật, vũ khí, thư từ, vật dụng sinh hoạt vẫn được bảo tồn nguyên vẹn như những chứng nhân của thời khói lửa. Hơn 300 hiện vật được trưng bày kể lại câu chuyện của những con người từng sống, chiến đấu và hy sinh giữa lòng thành phố.

Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân cho các chiến sĩ Đội Biệt động B2-F100 - Khu Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định.

Máy đánh chữ và radio - những hiện vật ghi dấu công tác liên lạc, tuyên truyền của lực lượng Biệt động Sài Gòn trong thời chiến.

Súng, pháo, mìn và các loại vũ khí tự tạo

Chiếc xe máy và máy may, những vật dụng đời thường từng được ngụy trang khéo léo phục vụ hoạt động cách mạng bí mật.

Hiện mỗi năm, bảo tàng đón hơn 30.000 lượt khách trong và ngoài nước, trở thành điểm đến đặc biệt trong hành trình về nguồn của học sinh, sinh viên, du khách quốc tế và người Sài Gòn muốn chạm vào ký ức của nơi mình đang sống.

Từ vùng đất kháng chiến âm thầm, Tân Định dần hồi sinh trong hòa bình, giữ lại những dấu son lịch sử bên cạnh sự phát triển năng động của một đô thị hiện đại.

Giữa lòng phố thị, một vùng ký ức vẫn ngân vang

Nhắc đến Tân Định, người ta nghĩ ngay đến nhà thờ Tân Định, công trình được xây dựng từ 1870-1876, mang kiến trúc Gothic pha Baroque. Tháp chính cao 52,6m, vươn lên giữa nền trời, khoác màu hồng phấn đặc trưng khiến công trình này trở thành một trong những biểu tượng thị giác dễ nhận nhất của Sài Gòn.

Hình ảnh Nhà thờ Tân Định xưa sau khi hoàn thiện xây dựng - Ảnh: Tư liệu

Từng là trung tâm sinh hoạt Công giáo của cộng đồng người Pháp và người Việt thời thuộc địa, nhà thờ nay khoác lên mình một vai trò mới: biểu tượng kết nối quá khứ và hiện tại. Mỗi ngày, hàng trăm du khách dừng chân trước cổng, giơ máy ảnh ghi lại khoảnh khắc dưới ánh nắng Sài Gòn. Hình ảnh ấy nhanh chóng lan truyền trên Instagram, TikTok, trở thành “điểm check-in không thể bỏ lỡ” của bất kỳ ai ghé thăm thành phố.

“Tôi từng xem ảnh nhà thờ này trên mạng trước khi đến Việt Nam du lịch, nhưng khi đứng trước nó, tôi thật sự choáng ngợp. Giữa thành phố năng động, công trình này vẫn giữ được vẻ thanh tao và bình yên hiếm có" - một du khách đến từ Cebu (Philippines) chia sẻ.

Hai du khách đến từ Cebu (Philippines) hào hứng khi ghé thăm Nhà thờ Tân Định

Giữa những tòa nhà cao tầng mọc lên từng ngày, sắc hồng nhà thờ vẫn bền bỉ như nhịp tim của Tân Định – nơi quá khứ và hiện đại cùng tồn tại trong một không gian đầy thi vị.

Cách nhà thờ hồng chỉ vài bước chân, chợ Tân Định từ lâu đã là trái tim thương mại của khu phố. Tiền thân là chợ Phú Hòa từ thập niên 1880, đến năm 1926, công trình được xây dựng lại theo phong cách kiến trúc Pháp, với 3 tháp chuông uy nghi trên mái - biểu tượng cho sự sung túc và giao thương sầm uất của Sài Gòn xưa.

Chợ Tân Định - ngôi chợ hơn trăm năm tuổi, nơi lưu giữ nếp buôn bán sầm uất và bản sắc phố thị Sài Gòn

Không phải ngẫu nhiên mà người ta gọi đây là “chợ nhà giàu”. Nơi này từng nổi tiếng với các mặt hàng thượng hạng: vải vóc cao cấp, phụ liệu may tinh xảo, hàng nhập từ Pháp và Hồng Kông. Tiểu thương trong chợ phần lớn là những gia đình buôn bán qua nhiều thế hệ, giữ nếp kinh doanh tử tế, trọng chữ tín như một thứ “tài sản” truyền đời.

Trải qua nhiều đổi thay, bước qua hơn một thế kỷ, chợ vẫn giữ nhịp riêng: sáng sớm, mùi phở nghi ngút hòa với tiếng rao, tiếng cười rộn rã trong không gian mái vòm cũ. Năm 2003, chợ Tân Định được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố, trở thành một trong những điểm đến đặc sắc trong hành trình khám phá Sài Gòn xưa.

Giữa trung tâm sầm uất, Tân Định vẫn giữ được nhịp sống riêng – chậm rãi, thân tình và đầy hoài niệm. Dọc những con đường như Trần Quang Khải, Hai Bà Trưng, Nguyễn Hữu Cầu… vẫn còn những tiệm may, tiệm ảnh, quán ăn gia truyền tồn tại qua 3 thế hệ.

Cư xá Kiến Ốc Cục mang kiến trúc Pháp đặc trưng, một trong những công trình còn sót lại phản ánh diện mạo đô thị Sài Gòn xưa

Bà Kim Ngọc, cư dân sống 3 thế hệ tại phường Tân Định cho biết: “Ngày xưa khu vực này đã rất tấp nập dù cơ sở hạ tầng còn đơn sơ, đường chưa trải nhựa như bây giờ nhưng xe hơi, xe ngựa, xe lam… qua lại suốt ngày. Phố lúc nào cũng đông, người mua bán rộn ràng, tiếng rao, tiếng còi xe hòa vào nhau tạo nên cái nhịp sống rất riêng của Tân Định. Bây giờ vẫn vậy, chỉ là nhịp sống ấy khoác lên lớp áo hiện đại hơn với những quán cà phê, cửa hàng thời trang xen lẫn trong những dãy phố”.

Từ chợ đến nhà thờ, từ bảo tàng đến những con hẻm rợp bóng me, Tân Định như một “bảo tàng ký ức” giữa lòng đô thị, nơi quá khứ và hiện tại vẫn quấn quýt trong từng nhịp sống đời thường.

Mã Lộ – “Con đường của ngựa” Ẩn mình khiêm nhường giữa trung tâm Tân Định, đường Mã Lộ chỉ dài hơn trăm mét, nối 2 tuyến Bà Lê Chân và Nguyễn Hữu Cầu, nhưng lại chứa đựng lịch sử hơn trăm năm. Theo Sổ tay tên đường TPHCM, Mã Lộ xuất hiện từ khoảng 1928, cùng thời với chợ Tân Định. Cái tên “Mã Lộ” đúng như tên gọi có nghĩa là “đường của ngựa”. Ngày xưa, khi xe ngựa còn là phương tiện phổ biến của dân buôn và giới trung lưu Sài Gòn, con đường này chính là nơi các xe ngựa đậu, chờ khách sau khi chở hàng hóa vào chợ. Những âm thanh lóc cóc, tiếng người mua bán rộn ràng từng là bản nhạc quen thuộc của khu phố. Thời gian trôi qua, xe ngựa đã biến mất, nhưng tên Mã Lộ vẫn được giữ nguyên như một lát cắt ký ức giữa lòng đô thị. Ngày nay, con đường nhỏ ấy gần như hòa làm một với khuôn viên chợ Tân Định, trở thành dãy phố buôn bán tấp nập. Hai bên đường, người dân bày bán rau củ, trái cây, thịt tươi, cá, hoa… từ sáng sớm đến xế chiều; không gian chật hẹp nhưng rộn rã, thân tình. Giữa những tòa nhà hiện đại mọc lên quanh khu chợ, Mã Lộ vẫn giữ nét nhịp sống bình dị, nơi người bán gọi nhau thân mật, người mua quen mặt từng sạp. Dù đô thị đổi thay từng ngày, con đường nhỏ ấy vẫn như nhịp nối giữa Sài Gòn hôm nay và Sài Gòn của những năm tháng lóc cóc vó ngựa - nơi ký ức xưa vẫn sống cùng nhịp thở hiện đại.

Khánh Đan