Phát triển năng lực số cho học sinh từ cấp tiểu học

Đầu buổi sáng 16/9, học sinh lớp 5/1, Trường tiểu học Nguyễn Thái Học (phường Bến Thành, TPHCM) bước vào giờ học môn toán với chủ đề hình học không gian. Thay vì cùng hướng mắt về phía bảng xanh, lớp được chia thành các nhóm nhỏ, hướng về phía bảng tương tác.

Phòng học kỹ năng công dân số của Trường tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm, phường Sài Gòn, TPHCM ẢNH: T.T

Học trên nền tảng số

Mở đầu buổi học, thầy Trần Tấn Kha - giáo viên chủ nhiệm của lớp - đặt câu hỏi: “Các bạn cho thầy biết là hình hộp chữ nhật, hình hộp vuông có bao nhiêu mặt nào?”. Cả lớp đồng thanh đáp: “Dạ, 6 mặt”. Thầy hỏi tiếp: “Vậy có bạn nào muốn tự mình làm hình hộp mô phỏng không?”. Cả lớp giơ tay và 2 học sinh đầu tiên được thầy mời lên bảng tương tác.

Đầu tiên, học sinh lần lượt ghép 4 hình chữ nhật và 2 hình vuông thành hình dáng phẳng của hình hộp, sau đó tạo hình khối. Các hình vuông liền xoay chuyển, ghép lại thành hình hộp nhưng hở một khoảng nhỏ. Thấy vậy, thầy Kha liền phân tích rằng các em đã chọn sai 2 mặt, phải tự điều chỉnh lại. Sau khi học sinh đổi 2 hình vuông thành 2 hình chữ nhật, hình khối mới chạy ra đúng yêu cầu.

Cứ thế, học sinh thay phiên nhau lên bảng để thực hành. Học sinh Nguyễn Lê Yên Thảo nói, rất thích thú khi tự mình tạo ra sản phẩm: “Dù chỉ là hình ảnh mô phỏng nhưng nó giúp em hiểu bài nhanh hơn. Sẽ khó hình dung ra hình khối nếu học bằng sách giấy”. Thầy Kha thông tin, mỗi lớp học của trường đều có 1 bảng tương tác. Tùy theo từng nội dung bài học, giáo viên sẽ tổ chức sử dụng phù hợp, giúp học sinh ghi nhớ kiến thức tốt hơn.
Cũng theo thầy, việc nâng cao năng lực số cho học sinh tiểu học vừa khó lại vừa dễ. Khó ở chỗ phải chọn lọc nội dung sao cho phù hợp lứa tuổi, nhưng dễ vì học sinh rất thích khám phá, thực hành trên các thiết bị công nghệ. Ở một số tiết, giáo viên có thể đề nghị phụ huynh cho học sinh mang thiết bị công nghệ đến trường phục vụ việc học.

Ví dụ, với học sinh khối Bốn và Năm, năng lực cơ bản nhất là tìm kiếm thông tin trên mạng. Nên khi dạy môn lịch sử, địa lý, giáo viên giao học sinh tìm kiếm, chọn lọc và học trích dẫn nguồn. Ở môn tiếng Việt, học sinh có thể dùng ChatGPT để học cách đặt câu, tạo ý tưởng, môn mỹ thuật thì dùng ChatGPT để gợi ý mẫu vẽ…

Cần có lộ trình phù hợp lứa tuổi

Từ năm học 2025-2026, Sở GD-ĐT TPHCM quy định rõ 3 hình thức triển khai khung năng lực số cho học sinh phổ thông, bao gồm: dạy học môn tin học; tích hợp phát triển năng lực số vào việc dạy các môn học, hoạt động giáo dục; tổ chức dạy tăng cường, lập câu lạc bộ phát triển năng lực số. Dựa vào đó, tùy điều kiện, các trường từ cấp tiểu học đến THPT triển khai các hoạt động giáo dục cụ thể, hướng đến việc nâng cao năng lực số cho học sinh.

Bà Trần Bé Hồng Hạnh - Hiệu trưởng Trường tiểu học Nguyễn Thái Học (phường Bến Thành) - cho biết, để giáo dục năng lực số cho học sinh, trường đầu tư trang thiết bị, máy móc, đường truyền ổn định, giúp học sinh, giáo viên dễ dàng kết nối với kho học liệu dùng chung mọi lúc, mọi nơi.

Hiện nay, 100% lớp học đều có bảng thông minh đa điểm chạm. Với các tiết học khoa học, lịch sử, địa lý, tự nhiên, xã hội, thầy cô khai thác kho tư liệu số 3D để có những hình ảnh, thước phim đa chiều, giúp học sinh tiếp thu bài học hiệu quả hơn.

Cũng theo bà, năm học này, nhà trường sẽ lồng ghép những nội dung về trí tuệ nhân tạo (AI) vào các giờ học tiếng Anh, STEM. Ví dụ, giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng phần mềm AI để chỉnh sửa cách phát âm, luyện nói, luyện nghe. Thầy cô cũng lồng ghép AI vào các bài giảng nếu thấy phù hợp.

Ngoài ra, trường có giờ học kỹ năng công dân số, câu lạc bộ công dân số, câu lạc bộ STEM. Trong năm qua, trường đã mời chuyên gia công nghệ về tập huấn cho thầy cô về tất cả phần mềm ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, đồng thời lập ra đội ngũ giáo viên cốt cán từng khối để kèm những người chưa vững năng lực.

Ông Dương Công Lý - Hiệu trưởng Trường THCS Lê Văn Hưu (xã Nhà Bè, TPHCM) - nhận định, để nâng cao năng lực số ở bậc THCS, điều quan trọng nhất là đảm bảo dữ liệu số và nhân lực số. Dữ liệu số là những bài dạy được giáo viên đưa lên hệ thống số để học sinh tự do học tập. Nhân lực số là 100% giáo viên phải được học, tập huấn, có giấy chứng nhận về nghiệp vụ số.

“Khi học 2 buổi mỗi ngày, trường không tăng tiết chính khóa ở buổi thứ hai nên học sinh phải tự học là chính, giáo viên chỉ hướng dẫn học sinh nên làm gì” - ông nói.

Theo ông Nguyễn Minh Châu - Phó hiệu trưởng Trường THPT Lương Thế Vinh (phường Cầu Ông Lãnh, TPHCM) - việc ứng dụng AI giúp con người làm việc hiệu quả hơn, nhưng đến nay, các trường vẫn chưa nhận được sự hướng dẫn cụ thể về bài bản, lộ trình, cách tổ chức giảng dạy AI sao cho khoa học. Các trường chủ yếu tự mày mò, tự tổ chức dựa trên nguồn lực tự có nên tính hệ thống chưa cao. Do đó, ông mong ngành GD-ĐT sớm có hướng dẫn.

Học sinh lớp 5/1, Trường tiểu học Nguyễn Thái Học (phường Bến Thành, TPHCM) tạo hình khối bằng bảng tương tác đa chiều

Trang bị phòng dạy kỹ năng công dân số

Đầu tháng 9/2025, Trường tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm (phường Sài Gòn, TPHCM) khánh thành phòng học kỹ năng công dân số. Phòng được trang bị hệ thống máy tính bảng, máy điểm danh bằng khuôn mặt và nhiều thiết bị hỗ trợ, giúp học sinh trải nghiệm việc học trong môi trường số an toàn và thông minh.

Sau khi nội dung giáo dục kỹ năng công dân số được triển khai cho các trường tiểu học từ năm học 2024-2025, đây là trường đầu tiên của TPHCM có phòng học riêng cho nội dung này. Bà Đỗ Ngọc Chi - Hiệu trưởng nhà trường - cho biết, phòng học kỹ năng công dân số nhằm tạo không gian học tập hiện đại, thể hiện sự kỳ vọng về những công dân số có kiến thức vững vàng, sống có trách nhiệm và làm chủ công nghệ một cách an toàn, thông minh, sáng tạo.

Giáo viên phải đam mê, kiên trì

Để dạy kỹ năng công dân số, Trường THPT Lương Thế Vinh mở câu lạc bộ kỹ năng số, kỹ năng sử dụng AI cho cả học sinh cấp THCS và THPT (trường có 2 cấp). Ở đó, học sinh dùng AI để tạo ra các sản phẩm như thơ, video, nhạc... Hằng tháng, câu lạc bộ đăng những bài viết trên Facebook về những ứng dụng AI phù hợp cho học sinh và giáo viên.

Trường cũng tổ chức cuộc thi AI cho toàn thể giáo viên dưới hình thức dự án dạy học, nhằm ứng dụng trực tiếp AI vào tiết dạy, tiến tới xây dựng “kho học liệu số AI” dùng chung cho toàn trường.

Theo thầy Lư Tư Hùng - giáo viên toán, Chủ nhiệm Câu lạc bộ AI của trường - để ứng dụng thành công các năng lực số, nhất là AI, giáo viên phải có đam mê, nếu không thì sẽ thấy mệt mỏi. Vì vậy, nhà trường phải có đội ngũ trẻ, năng động, sẵn sàng tìm hiểu, ứng dụng cái mới.

Giáo viên cần biết chọn lọc ứng dụng AI phù hợp với bài học, tránh việc dùng quá nhiều AI vào mỗi tiết học vì sẽ làm loãng sự tập trung của học sinh. Đặc biệt, giáo viên sẽ chịu áp lực bởi học sinh cũng biết nhiều về AI. Nhiều thầy cô vẫn chuộng các phần mềm miễn phí nên khi dùng sẽ có những hạn chế nhất định. Giáo viên nên nghĩ theo hướng “cái gì cần đầu tư thì phải đầu tư”, nhưng có thể mua phần mềm có thời hạn (trong vài tháng), dùng xong thì thôi, khi cần lại mua tiếp.

Cơ hội để giáo viên tự đổi mới mình

Trong hội thảo khoa học quốc gia AI4EDU 2025 chủ đề “AI và Giáo dục phổ thông: Cơ hội, thách thức và hướng đi tương lai” do Trường đại học Thủ đô Hà Nội phối hợp với một số đơn vị tổ chức ngày 12/9, tiến sĩ Trần Văn Hưng (Trường đại học Sư phạm thuộc Đại học Đà Nẵng) cho rằng, để ứng dụng AI vào giáo dục phổ thông một cách phù hợp và hiệu quả, nhà quản lý, giáo viên và học sinh đều phải có những chiến lược riêng.

Giáo viên phải giúp học sinh sử dụng AI một cách có đạo đức, có trách nhiệm, ứng dụng AI phù hợp với quá trình học tập và phát triển năng lực, tư duy sáng tạo.

Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Chí Thành - Trưởng khoa Sư phạm, Trường đại học Giáo dục thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội - cho rằng, sử dụng AI trong lĩnh vực giáo dục là dịp để giáo viên góp phần đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục. Do đó, trước tiên, giáo viên cần hiểu rõ công nghệ AI; khi nhận những sản phẩm AI thì có thể đưa ra những nhận xét mang tính phản biện, từ đó sử dụng đúng cách vào việc dạy học.

Trang Thư