Khám phá sông Trà Bương, hồ Phú Xuân

Tại xã Xuân Phước, hồ Phú Xuân ngăn dòng Trà Bương tích nước. Cũng chính vì vậy mà trước đây sông Trà Bương vào mùa khô, dòng sông cạn chảy đứt quãng, nước không hòa nhập được vào sông Kỳ Lộ chảy ra biển, nay nước chảy quanh năm.

Hồ Phú Xuân "trả sông về lại cho sông"

Chụp ảnh lưu niệm bên công trình hồ chứa nước Phú Xuân

Từ khi hồ Phú Xuân tích nước, dẫn nước theo kênh mương chảy về tưới ruộng đồng rồi theo mương rút đổ ra sông. Được tiếp nước dòng sông Trà Bương chảy quanh năm, nông dân tận dụng mảnh đất bỏ hoang trồng cỏ chăn nuôi bò. Ông Phạm Văn Tuấn (ở xã Xuân Phước) phấn khởi: "Dòng sông nước chảy quanh năm thuận lợi đủ chuyện, ngoài trồng cỏ người dân trồng hoa màu...".

Ông Tuấn nhớ lại, hồi chưa có hồ Phú Xuân mùa hè dòng sông trơ đáy, người chăn vịt tối trải tấm bạt ra bãi cát giữa sông nằm ngủ. Dọc theo chiều dài dòng sông chỉ có vực Bàu Sơn, vực Đồng Thành, vực Bà Chẩn nước còn đóng vũng. Lúc đó muốn tưới đám bắp phun râu, đám dưa ra nụ phải vét giếng giữa dòng sông rồi khiêng máy bơm ra hút.

Thời đó nhà giàu có mới mua nổi máy F10, là dòng máy do Nhật Bản sản xuất chạy bằng động cơ Diesel, nặng trên 1 tạ, khiêng ra sông bơm tưới. 

Bây giờ sông lúc nào cũng có nước chảy, chiều đi lột keo về, mang máy bơm loại nhỏ ra đặt ống bơm tưới 5-10 phút là tràn bờ.

Đập hồ chứa nước Phú Xuân

Nước từ hồ Phú Xuân chảy theo kênh mương N2 dẫn nước tưới cánh đồng thôn Phú Xuân A, Phú Xuân B, Phước Hòa (xã Xuân Phước) và thôn Phước Nhuận, Phước Lộc (xã Xuân Quang 3). Kênh mương N1, dẫn nước hồ Phú Xuân tưới một phần cánh đồng thôn Phú Xuân A, cánh đồng thôn Thạnh Đức.

Bà Nguyễn Thị Hương (62 tuổi, ở thôn Phú Xuân B, xã Xuân Phước) cho hay: "Hồi hồ Phú Xuân chưa ngăn dòng, nam nữ trong thôn lập gia đình ai cũng lo “nồi riêng”, ráng trồng trọt làm ăn. Ruộng ở quê hứng nước trời một năm sản xuất vụ lúa. Mà làm ruộng hứng nước trời, cơn mưa đầu mùa ập xuống, mọi người trong xóm ra đồng be bờ hứng nước cày ải vào vụ lúa mới. Nhà tôi không có bò, phải chờ người ta cày xong mới mướn bò cày, sạ muộn. Cuối vụ, ruộng xung quanh chín thu hoạch xong, ruộng nhà tôi còn xanh. Sau vụ lúa, ai thuê gì tôi làm nấy kiếm tiền chạy gạo ăn từng bữa".

“Từ ngày Nhà nước đầu tư xây dựng hồ chứa nước Phú Xuân, ruộng một năm sản xuất 2 vụ. Lúa không chỉ dư ăn mà còn bán lấy tiền trang trải cuộc sống”, bà Hương nói.

Cánh đồng lúa xã Xuân Quang 3

Còn theo ông Nguyễn Văn Trung (ở thôn Phước Nhuận, xã Xuân Quang 3), từ ngày hồ Phú Xuân tưới nước, cánh đồng lúa của xã như... thay áo mới. Nếu trước kia mỗi vụ thu hoạch đạt khoảng 40 tạ/ha thì nay nâng lên 70 tạ/ha. Không những vậy, gần đây, nhờ thiết bị không người lái phun thuốc bảo vệ thực vật, nông dân không phải đeo bình bơm sau lưng như trước.

Mùa đậu phộng thơ mộng bên sông

Cất chòi thu hoạch đậu phộng ven sông Trà Bương

Nếu ai có dịp đi qua cầu sông Trà Bương nối thôn Phước Lộc và Thạnh Đức (xã Xuân Quang 3) trong nắng tháng 3 âm lịch, sẽ không khỏi thích thú với cảnh thu hoạch đậu phộng nơi đây.

Sông Trà Bương chảy qua xã Xuân Quang 3, hai bên bờ, mùa mưa lũ phù sa bồi đắp thành những triền soi gần bờ sông, người dân quanh vùng trồng đậu phộng.

Đến mùa thu hoạch, buổi sáng, ông Phan Văn Ẩn (ở đội 8, thôn Thạnh Đức) ra soi khom lưng nhổ đậu. Đứng buổi, ông Ẩn ra hàng tre gần bờ sông chặt chà gai tre (ngọn tre khô), nhánh cây táo nhơn, chà duối kéo vào chỗ đám đậu phộng dựng chòi. Sau đó, chuyển đậu phộng vô chòi… ngồi lặt, tránh nắng.

Gần trưa, bờ sông gió thổi mạnh, ông Ấn cho chòi “đội” thêm mớ dây đậu phộng… giữ tấm bạt không bị gió hất tung.

Chòi đậu phộng

Ông Ẩn cho hay ngoài bón phân, khi cuốc cỏ xới xung quanh gốc, có người sợ cuốc trúng đứt rễ nên chừa lại lớp đất cứng dẽ chặt quanh gốc nên đậu phộng ít sai. Vì vậy, cuốc cỏ phải moi cho “bể nồi bể trã”, nghĩa là xới đất cho xốp sát gốc.

Đất phù sa lại có nước tưới bơm từ sông lên, nông dân trồng đậu phộng giống cao sản, năng suất đạt 50 tạ/ha, lợi nhuận trên 10 triệu đồng/ha.

Bà Trần Thị Được (cũng ở đội 8, thôn Thạnh Đức) chia sẻ: "Trước đây trồng đậu phộng giống đậu sẻ, trồng xong khoán trắng cho trời, năm nào thuận mưa thì có nhổ, còn gặp nắng hạn đậu phộng chết ẻo, khô héo ngoài ruộng, nông dân trắng tay. Bây giờ trồng đậu phộng giống mới có nước bơm tưới kháng bệnh chết ẻo".

Cất chòi ngồi lặt đậu phộng

Dọc triền soi, chòi đậu phộng nối dài. Ông Trương Văn Bắc (ở xã Xuân Sơn Bắc, huyện Đồng Xuân) "bật mí": "Tôi qua đây đúng dịp thu hoạch đậu phộng, nhìn cánh chòi ven sông, thổn thức trong lòng, tôi nhìn say sưa. Trước đây ở quê tôi cũng có cảnh này, nay không còn. Lâu lắm nhìn lại chòi đậu phộng thật là thơ mộng".

Ông Phạm Trung Chánh - Phó chủ tịch UBND huyện Đồng Xuân - cho biết hồ chứa nước Phú Xuân chặn dòng sông Trà Bương được khởi công vào cuối năm 1993, đến đầu năm 1997 hoàn thành đưa nước vào ruộng đồng. Hồ Phú Xuân mỗi vụ tưới 450ha lúa cánh đồng xã Xuân Phước và xã Xuân Quang 3, nằm dọc đôi bờ dòng sông Trà Bương. Ngoài ra tưới đậu phộng, bắp, bầu bí, cỏ chăn nuôi…

Út Nam