Quy đổi điểm xét tuyển đại học: Cần minh bạch, thống nhất

Việc công bố bảng bách phân vị nhằm hỗ trợ quy đổi điểm giữa các tổ hợp xét tuyển được Bộ GD-ĐT kỳ vọng sẽ tăng tính công bằng trong tuyển sinh. Có thể hình dung: nếu 100 học sinh cùng tham gia thi, thí sinh A đứng thứ năm từ trên xuống, thì điểm của thí sinh đó nằm ở bách phân vị 95.

Đây cũng là phương pháp quy đổi điểm được Bộ GD-ĐT khuyến khích, vì giúp các trường biết được vị trí của thí sinh “đang ở đâu” trong tổng thí sinh, dù thi bằng tổ hợp môn nào. Tuy nhiên, bộ không ban hành một công thức quy đổi chuẩn thống nhất mà cho phép mỗi trường đại học (ĐH) tự xây dựng bảng quy đổi theo cách riêng, dựa trên yêu cầu đầu vào thực chất của ngành đào tạo và dữ liệu điểm thi của các năm trước. Chính điều này đã dẫn đến nhiều bất cập: mỗi trường một cách tính, khiến thí sinh lúng túng, lo bị “trượt oan”.

Mỗi trường một cách quy đổi

Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 cho thấy sự khác biệt đáng kể về phổ điểm giữa các tổ hợp xét tuyển truyền thống như A00, B00, C00, D01… Theo thống kê của Bộ GD-ĐT, từ mốc tổng điểm 19 trở lên, có sự chênh lệch rõ rệt giữa các tổ hợp.

Thí sinh tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 tại điểm thi Trường THCS Lê Lợi, TPHCM - ẢNH: TRANG THƯ

Chẳng hạn, để nằm trong nhóm 10% thí sinh có điểm cao nhất cả nước, thí sinh xét tổ hợp A00 (toán, lý, hóa) cần đạt khoảng 25 điểm, trong khi với tổ hợp D01 (toán, văn, tiếng Anh), chỉ cần khoảng 23,5 điểm. Để khắc phục tình trạng điểm trúng tuyển giữa các tổ hợp có thể chênh lệch bất hợp lý, Bộ GD-ĐT đã công bố bảng bách phân vị chuẩn hóa, hỗ trợ các trường tham khảo để thực hiện quy đổi điểm xét tuyển giữa các tổ hợp, phương thức.

Tuy vậy, cách các trường ĐH áp dụng lại chưa đồng nhất. Nhiều trường đã công bố công thức quy đổi riêng dựa trên dữ liệu thí sinh đăng ký và đặc thù ngành đào tạo. Tại Hà Nội, ĐH Kinh tế Quốc dân, Trường ĐH Thương mại… đều không quy đổi giữa các tổ hợp, mà dùng 1 mức điểm chuẩn chung cho mọi tổ hợp xét tuyển trong cùng một ngành. Cách này đảm bảo sự đơn giản và minh bạch trong xét tuyển, đồng thời giảm áp lực lựa chọn tổ hợp cho thí sinh.

Tương tự, tại TPHCM, Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TPHCM) không quy đổi điểm giữa tổ hợp, chỉ dùng tỉ trọng điểm thi tốt nghiệp (20%) trong xét tuyển tổng hợp. Trường ĐH Công nghiệp TPHCM cũng chọn không quy đổi điểm giữa tổ hợp với lý do các tổ hợp đã có môn học cốt lõi phù hợp với ngành. Trường ĐH Y Dược TPHCM lấy tổ hợp B00 là tổ hợp gốc, nhưng điểm trúng tuyển không có sự chênh lệch giữa các tổ hợp khác như A00, B03 hay B08.

Ngược lại, một số trường có áp dụng quy đổi nhưng theo cách riêng. Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐH Quốc gia TPHCM) xác định mức ưu tiên theo tổ hợp, nhưng không công bố công thức quy đổi rõ ràng. Một số trường như Trường ĐH Hoa Sen, Trường ĐH Công nghệ TPHCM thì cộng điểm ưu tiên hoặc nhân hệ số tùy theo phổ điểm từng tổ hợp. Tuy nhiên, mức cộng điểm hoặc nhân hệ số này cũng không theo chuẩn nào, khiến thí sinh thêm phần lo lắng.

Cùng một mức 100/150 điểm thi đánh giá năng lực của ĐH Quốc gia Hà Nội (HSA), thí sinh có thể quy đổi tương đương 24,25 điểm thi tốt nghiệp THPT khi xét tuyển vào Trường ĐH Công nghiệp Hà Nội. Trong khi đó, nếu xét tuyển vào ĐH Quốc gia Hà Nội, 100 điểm HSA lại được quy đổi tương đương 27,25 điểm tổ hợp A00; 26,5 điểm tổ hợp B00; 27,75 điểm tổ hợp C00 và 24,25 điểm tổ hợp D01. Hay tại ĐH Kinh tế Quốc dân, thí sinh đạt từ 28-30 điểm thi tốt nghiệp THPT tương đương 114-128 điểm thi đánh giá năng lực HSA; 22-24 điểm thi tốt nghiệp THPT tương đương 85-89 điểm thi đánh giá năng lực HSA… Như vậy, cùng một mức điểm đánh giá năng lực, điểm quy đổi về thang điểm 30 của mỗi trường có sự chênh lệch rõ rệt.

Cần chuẩn hóa và minh bạch

Thầy Vũ Khắc Ngọc - giáo viên của hệ thống Hocmai - chỉ rõ: Cùng là chứng chỉ IELTS 6.5, có trường quy đổi 10 điểm, có nơi chỉ quy đổi 8 điểm, có nơi cộng ưu tiên 4-5 điểm, nơi khác chỉ cộng 1-2 điểm. Điều này khiến quy đổi thiếu công bằng.

Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD-ĐT - cho rằng, phương pháp bách phân vị không phải là “phép màu” nếu thiếu các điều kiện kỹ thuật đi kèm.

Về lý thuyết, cách xếp hạng này chỉ thực sự công bằng khi các nhóm thí sinh được so sánh có số lượng đủ lớn, tương đương nhau, và điểm số giữa các phương thức xét tuyển được thu thập một cách đồng đều, khách quan. Trong khi điểm thi tốt nghiệp được xem là phản ánh khách quan hơn mặt bằng năng lực thí sinh (ngoại trừ một số môn như toán, tiếng Anh), thì phổ điểm lại có xu hướng nghiêng về phía thấp - nhiều thí sinh đạt điểm dưới trung bình hơn là vượt trội. Điểm bài thi đánh giá năng lực được thiết kế để đo tư duy tổng hợp, nhưng sau cùng lại quy đổi về 3 môn văn hóa - một sự bất nhất ngay từ bản chất năng lực được đo lường.

Những nghịch lý này khiến cho việc xếp hạng bằng bách phân vị, nếu thiếu điều chỉnh phù hợp, dễ dẫn đến sai số, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội của thí sinh và độ tin cậy của hệ thống.

Khi mỗi trường tự xây dựng bảng quy đổi theo cách riêng, phó giáo sư, tiến sĩ Lê Viết Khuyến - Phó chủ tịch Hiệp hội các Trường ĐH, cao đẳng Việt Nam - nhận định, thí sinh bối rối, khó định hướng lựa chọn phù hợp. Nếu dùng phương pháp bách phân vị nhưng không minh bạch và đồng bộ, “bảng điểm” có thể trở thành “ảo”, gây nhiễu loạn tuyển sinh thay vì tạo công bằng. Do đó, cần thống nhất tiêu chí chính trong quy đổi điểm để tạo sự đối sánh công bằng trên toàn hệ thống.

Việc phối hợp giữa các chuyên gia khảo thí và các trường để xây dựng phương pháp quy đổi chuẩn, minh bạch, dễ hiểu là điều cấp thiết. Ngoài ra, cần đầu tư nghiên cứu, đánh giá hiệu quả quy đổi: Cần so sánh kết quả học tập thực tế của sinh viên năm 1, 2 để điều chỉnh công thức quy đổi hợp lý, đảm bảo đúng người - đúng ngành.

Ông Lê Viết Khuyến nhấn mạnh: Quy đổi điểm là bước đi cần thiết trong tiến trình tuyển sinh đa phương thức. Nhưng nếu thiếu minh bạch và đồng bộ, nó sẽ trở thành “điểm yếu” thay vì “điểm cộng”. Vì thế, Bộ GD-ĐT cần ban hành quy chuẩn chung, khuyến khích áp dụng chuẩn bách phân vị, đồng thời công khai công thức quy đổi của từng trường để đảm bảo đối sánh công bằng. Quan trọng hơn, cần truyền thông rõ ràng, hỗ trợ thí sinh bằng công cụ quy đổi trực tuyến, tư vấn dễ hiểu, giảm áp lực lựa chọn. Chỉ khi đó, hệ thống tuyển sinh mới thật sự vì người học.

Ngọc Minh Tâm