Kịch bản hay cho sân khấu: Vẫn là bài toán khó

Sân khấu nhộn nhịp nhưng… thiếu chất

Sân khấu TPHCM đang hoạt động khá nhộn nhịp. Có lúc hơn chục vở diễn ra mắt trong 1 tháng. Tuy nhiên, số lượng không tương đồng với chất lượng. Thực tế cho thấy không ít kịch bản bị đánh giá non tay, cốt truyện lỏng lẻo, tình huống sắp đặt, nhân vật thiếu logic, lời thoại nhạt nhòa. Dù đạo diễn giỏi nghề cố gắng “gồng gánh” bằng lối dàn dựng sáng tạo vẫn không cứu nổi một kịch bản yếu.

Tiên Nga - một sáng tác mới hiếm hoi trở thành tác phẩm sân khấu đỉnh cao - ẢNH: THẢO VÂN

Có thể thấy khá nhiều kịch bản đang mắc lỗi giống nhau: sự thay đổi tính cách, hành động của nhân vật chỉ vì... tác giả muốn vậy. Câu chuyện diễn ra không theo logic đời sống mà theo ý chí chủ quan của người viết. Có lần khi hội đồng duyệt vở yêu cầu giải thích về nhân thân, hoàn cảnh nhân vật, một thành viên ê kíp sáng tạo đã hồn nhiên trả lời: “Vở diễn sân khấu thì không cần phải giải thích quá rõ điều đó”.

Câu trả lời trên không sai nhưng chưa đủ. Tất nhiên không phải điều gì cũng cần được bày biện hết trên sân khấu. Song, khi xây dựng một tác phẩm, một nhân vật, không thể bỏ qua bối cảnh câu chuyện, xuất thân, hoàn cảnh sống, môi trường văn hóa của nhân vật. Chỉ khi xác định rõ những điều đó, tác giả mới có thể tạo nên sự hợp lý từ không gian, ngôn ngữ vùng miền đến cách hành xử, phản ứng và cả những xung đột tâm lý nhân vật.

Nghệ sĩ nhân dân Trần Minh Ngọc nhiều lần cảnh báo: “Các tác giả trẻ hiện nay ít chịu đọc, ít chịu xem và ít quan sát cuộc sống quanh mình”. Không ít vở diễn hiện nay được viết ra từ một mẩu tin, một câu chuyện “nghe đâu đó” mà người viết không có sự tìm hiểu sâu hơn về những vấn đề, lĩnh vực… mình đang muốn viết. Vì không “đi tới nơi”, tác phẩm khó chạm đến cảm xúc khán giả.

Chẳng hạn, nhân vật đang bị truy nã với tội danh cầm đầu băng nhóm buôn người nhưng chỉ cần thấy mẹ khóc liền… “quay đầu”. Một cô gái lần đầu đi nước ngoài, không có kỹ năng sống, không hiểu ngôn ngữ vẫn hồn nhiên vào tận hang ổ nhóm tội phạm để tìm tung tích cha mẹ… Với những vở giải trí đơn thuần, sự ngô nghê, phi logic có thể chỉ khiến người xem bật cười. Nhưng, với các tác phẩm tái hiện những sự kiện, nhân vật có thật trong lịch sử hoặc xã hội, sự hời hợt ấy có thể dẫn đến tác dụng ngược, làm lu mờ, thậm chí tầm thường hóa những giá trị, thông điệp vở diễn muốn chuyển tải.

Cần có chuyên ngành đào tạo biên kịch sân khấu chính quy

Theo Nghệ sĩ nhân dân Thúy Mùi - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam - nhiều tác giả viết kịch bản hời hợt, thiếu trải nghiệm thực tế, chỉ đọc qua báo mạng… khiến tác phẩm trở nên sáo rỗng, thiếu chiều sâu và sai logic nhân vật. Đồng quan điểm, tác giả Lê Quý Hiền cũng cho rằng đội ngũ biên kịch trẻ thiếu kiên nhẫn, chưa được đào tạo bài bản nên thường viết không chặt chẽ, hời hợt.

Việc đào tạo biên kịch được nhắc đến từ lâu. Câu hỏi ai đủ sức dẫn dắt một lớp viết kịch bài bản vẫn chưa có câu trả lời thuyết phục. Tại TPHCM, hiện vẫn chưa có khoa biên kịch sân khấu chính quy. Hầu hết người viết đều tự học, tự tìm hiểu. Trong khi chờ đợi một hệ thống đào tạo chính quy, người viết trẻ cần tự trang bị nền tảng vững chắc từ sách báo, phim ảnh, sân khấu, đặc biệt là sự quan sát cuộc sống quanh mình.

Một trong những yếu tố tạo nên thành công của nhạc kịch Tiên Nga là một kịch bản chắc tay, giàu cảm xúc

Đạo diễn, Nghệ sĩ ưu tú Ca Lê Hồng chia sẻ: “Người viết kịch bản sân khấu cần có 3 yếu tố chính: kỹ năng sáng tác; trải nghiệm, vốn sống và hiểu rõ đặc trưng loại hình nghệ thuật mình muốn sáng tác. Trước khi đặt bút, hãy đặt ra thật nhiều câu hỏi, đào thật sâu chủ đề, tuyệt đối không chủ quan với sự hiểu biết của bản thân, không được dễ dãi với chính mình”.

Thiếu kịch bản hay đã là câu chuyện muôn năm cũ. Nó là “điểm nghẽn” trong chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa, khi nghệ thuật biểu diễn được xác định là một trong những mũi nhọn quan trọng. Thế nhưng, để có kịch bản hay, không thể chỉ trông chờ vào ý tưởng bất chợt hay cảm xúc cá nhân mà cần những tác giả đủ trải nghiệm, đủ hiểu sân khấu, đủ trách nhiệm với nhân vật, tác phẩm của mình.

Các trại sáng tác vẫn đều đặn được triển khai nhưng theo nhiều người làm nghề, bên cạnh đề tài hướng đến những sự kiện đặc biệt, cần có thêm những trại sáng tác chỉ tập trung phản ánh vấn đề đương đại. Bên cạnh đó, cần có chính sách thu hút biên kịch chuyên nghiệp, thông qua các cơ chế đãi ngộ, tạo điều kiện để họ cộng tác cùng các nhà hát một cách bài bản, lâu dài.

Sân khấu không thể chỉ là nơi kể những câu chuyện cũ mà còn phải kể được câu chuyện hôm nay, phải chạm vào những vấn đề thời sự đang được công chúng quan tâm. Mỗi câu chuyện, nhân vật trên sân khấu muốn chạm vào cảm xúc khán giả đều phải được xây dựng hợp lý từ bối cảnh, hoàn cảnh, xung đột kịch đến diễn biến tâm lý và tất cả phải rất “đời”.

Hoa nguyễn