Độc đáo phong tục cưới hỏi ở vùng cao Nghệ An

Ở rể để “trả công”

Khu vực miền Tây Nghệ An chiếm hơn 80% diện tích tự nhiên của tỉnh Nghệ An. Đây cũng là nơi sinh sống chủ yếu của đồng bào các dân tộc thiểu số, nhiều nhất là Thái, Mông, Khơ mú và Thổ. Trải qua thời gian và sự giao thoa văn hóa, những bản làng nép mình giữa núi rừng vẫn lưu giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc, đặc biệt là trong phong tục cưới hỏi.

Mỗi lần con cái dựng vợ gả chồng, dù trai hay gái thì bà Vinh đều phải chuẩn bị phòng riêng - Ảnh: Phan Ngọc

Theo quan niệm của người Thái và người Khơ mú, khi một người con gái sinh ra, lớn lên và đến tuổi lập gia đình, cha mẹ đã mất rất nhiều công sức dưỡng dục. Bởi vậy trước khi đưa vợ về nhà mình, chàng trai có nghĩa vụ về nhà cha mẹ vợ ở rể một thời gian nhằm trả công ơn nuôi dưỡng cô dâu nên người. Đây là nét khá đặc biệt trong tục cưới của người Thái và Khơ mú ở Nghệ An.

Bà Lữ Thị Vinh (63 tuổi, trú xã Nậm Nhoóng, huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An) cho biết, thời gian ở rể trong bao lâu là do sự thỏa thuận của 2 bên gia đình và quy ước của từng vùng. Khi về ở rể, cha mẹ vợ sẽ đánh giá được con người của chàng rể trước khi trao gửi con gái mình nuôi nấng. “Trước đây người Khơ mú thường phải ở rể 1-2 năm, nhưng giờ thì thời gian rút ngắn hơn nhiều rồi” - bà Vinh nói.

Bà Vinh có 2 người con trai và 2 cô con gái. Mỗi lần các con đến tuổi lập gia đình, bà đều phải chuẩn bị một phòng riêng trong nhà. “Con trai lấy vợ thì cần phòng tân hôn, con gái lấy vợ cũng cần phòng cho con rể đến ở rể. Trong thời gian ở rể, vì chưa chính thức là vợ chồng nên con rể phải ngủ riêng” - bà Vinh nói.

Từng ở rể 1 năm trước khi cưới vợ, anh Lữ Văn Đào (41 tuổi, trú xã Nậm Nhoóng) nói rằng, trong thời gian ở rể, người con trai sẽ tranh thủ thời gian giúp gia đình vợ việc nương rẫy, lợn gà, thậm chí là việc chung của bản, nhằm thể hiện sự biết ơn và trách nhiệm với cha mẹ vợ. Đây cũng là thời gian để chú rể và nhà chồng chuẩn bị tiền và các thứ cần thiết để tổ chức đám cưới.

Đám cưới được người Thái rất coi trọng, trước đây họ thường tổ chức kéo dài trong 3 ngày, nay được rút ngắn còn 1 ngày - Ảnh: Rạng Đông

“Thời gian này mình như thành người nhà vợ, chỉ thỉnh thoảng mới về nhà của mình thôi. Những năm gần đây, tục ở rể đã thay đổi khá nhiều, thời gian ở rể cũng thường rất ngắn. Giờ con gái lấy người Khơ mú đi làm ăn xa, lấy chồng là người dân tộc khác nên cũng phải thay đổi cho phù hợp” - anh Đào nói.

Cũng như người Khơ mú, tục ở rể của người Thái cũng đã có nhiều thay đổi. Chị Lô Thị Lan (trú thị trấn Thạch Giám, huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An) cho biết, ngày nay người Thái đi khắp nơi học tập, làm công nhân… Vì điều kiện nên thời gian ở rể thường rút ngắn, thậm chí chỉ còn mang tính tượng trưng.

Của hồi môn từ nhà gái

Theo phong tục của người Thái ở Nghệ An, từ khi tổ chức đám hỏi (còn gọi là đám cưới nhỏ) cho đến lúc cưới (đám cưới lớn) thường là 1 năm. Tuy nhiên hiện nay, thời gian này có thể được rút ngắn tùy nhu cầu và điều kiện của gia đình 2 bên.

Người Thái thường chọn rước dâu về nhà chồng vào ban đêm, lúc này của hồi môn từ nhà gái cũng được trai bản gánh đi cùng - Ảnh: Rạng Đông

Trước khi tổ chức đám cưới, cô dâu phải lên rừng tìm hái bông lau về phơi khô để làm nguyên liệu làm chăn bông, gối, cắt cói về phơi khô để làm chiếu… cho phòng tân hôn của vợ chồng.

Chị Sầm Thị Trang (trú xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An) cho biết, trước đây, người Thái rất vất vả để chuẩn bị chăn, chiếu cho đám cưới của mình, bởi phải lên rừng thu gom vật liệu hàng tháng trời. Ngày nay, đa số người dân chọn mua đồ có sẵn để tiết kiệm thời gian.

Vào ngày cưới, những vật dụng ấy được người trong bản gánh đến nhà trai. Không chỉ vậy, cô dâu còn mang về nhà chồng những món quà do chính tay mình làm ra như váy, chăn, đệm, gối… dành tặng từng thành viên trong gia đình chồng. Những món quà này được chuẩn bị từ khi còn nhỏ, là kết tinh của sự khéo léo, tấm lòng hiếu thảo và lời chào đầu tiên của người con dâu mới với gia đình bên chồng.

Một trong những phong tục độc đáo nhất là nghi lễ rước dâu vào lúc rạng đông, được người Thái quan niệm là trong lành, linh thiêng và mang lại nhiều phúc lộc. Chị Lan cho biết, trước đây người Thái thường dựa vào tiếng gà gáy để chọn thời điểm rước dâu. Ngày nay, phong tục rước dâu được thực hiện theo giờ đẹp, có thể ngày, hoặc đêm.

“Chúng tôi quan niệm rằng, nếu rước dâu ban ngày thì sẽ có nhiều linh hồn, quỷ dữ lang thang vất vưởng phá hoại hạnh phúc của vợ chồng. Thời khắc chuyển giao giữa đêm và ngày là trong lành, may mắn, ít người ngoài dóm ngó bàn tán về hạnh phúc của vợ chồng trẻ” - chị Lan nói.

Cô dâu chú rể được rửa chân theo nghi thức tâm linh của người Thái trước khi bước vào nhà chồng - Ảnh: Rạng Đông

Trước khi đi đón dâu, gia đình nhà trai ngoài việc chuẩn bị các lễ vật, còn phải chuẩn bị các vật dụng cho lễ “rửa chân dâu rể”. Đây là lễ đầu tiên khi đưa dâu về đến nhà. Các vật chuẩn bị bao gồm 2 đồng tiền xu bằng bạc, 2 cái nồi nhỏ bằng đồng thau, 2 cái ống nứa đựng nước đặt ở ngay chân cầu thang nhà sàn.

Khi đôi vợ chồng về đến cầu thang, cô dâu chú rể sẽ được rửa chân với ý nghĩa rửa trôi bụi bặm, không may mắn và ban phúc lộc để họ sống bên nhau trọn đời, trọn kiếp. Mẹ chồng đợi trước cửa dắt con dâu vào căn buồng đôi vợ chồng mới cưới.

Phan Ngọc