Cần dẫn lối để cung - cầu lao động không lạc nhau

Chênh lệch cung cầu trong từng ngành, lĩnh vực

Theo Trung tâm Dịch vụ việc làm TPHCM, trong tháng 7/2025, ngành da giày, may mặc có nhu cầu tìm việc chiếm 12,05% trong 27 ngành nghề nhưng nhu cầu tuyển dụng chỉ chiếm 10,23%; ngành du lịch, khách sạn, dịch vụ có nhu cầu tìm việc chiếm 4,87% nhưng nhu cầu tuyển dụng chỉ chiếm 0,95%; ngành kinh doanh và quản lý có nhu cầu tìm việc chiếm 4,37% nhưng nhu cầu tuyển dụng chỉ chiếm 1,70%; ngành kế toán, kiểm toán có nhu cầu tìm việc chiếm 3,95% nhưng nhu cầu tuyển dụng chỉ chiếm 1,12%; ngành tài chính, chứng khoán, bất động sản có nhu cầu tìm việc chiếm 4,21% nhưng nhu cầu tuyển dụng chỉ chiếm 1,15%.

Ngược lại, ngành thực phẩm, đồ uống có nhu cầu tìm việc chiếm 5,80% nhưng nhu cầu tuyển dụng chiếm tới 14,09%; loại hình lao động phổ thông có nhu cầu tìm việc chiếm 31,66% nhưng nhu cầu tuyển dụng chiếm tới 57,90%.

Cần hoàn thiện chiến lược quy hoạch nguồn nhân lực

Theo báo cáo giám sát chuyên đề phát triển và sử dụng nguồn nhân lực giai đoạn 2021-2024 do Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội công bố vào tháng 7/2025, hệ thống giáo dục - đào tạo của Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập như thiếu chiến lược tổng thể về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, gây khó khăn trong việc xác định và thu hút nhân tài; cơ cấu đào tạo chưa hợp lý: tỉ lệ sinh viên các ngành kinh tế, tài chính còn cao, trong khi các ngành khoa học cơ bản, nông nghiệp, kỹ thuật, công nghệ đang thiếu nghiêm trọng.

Ước tính 30% sinh viên tốt nghiệp không làm đúng ngành đào tạo. Báo cáo kiến nghị, cần hoàn thiện chiến lược quy hoạch nguồn nhân lực, tăng đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp, đẩy mạnh kết nối giữa đào tạo với thị trường lao động để khắc phục tình trạng thừa và thiếu lao động.

Ý kiến:

Bắt đầu thay đổi từ giáo dục phổ thông

Vừa thừa, vừa thiếu lao động không phải là vấn đề bề nổi của thị trường mà là hệ quả của một quá trình kéo dài, bắt nguồn từ hệ thống giáo dục phổ thông. Lẽ ra, chúng ta phải lồng ghép giáo dục hướng nghiệp và kỹ năng thực hành vào chương trình giáo dục phổ thông. Song, với chỉ khoảng 400 trường nghề so với hơn 2.000 trường THPT, việc phân luồng học sinh sau bậc THCS là bất khả thi.

Với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, cơ cấu nhân lực hợp lý nên là hình tháp, trong đó lao động có trình độ trung học nghề phải chiếm tỉ lệ cao nhất, làm nền tảng. Thực tế lại ngược hoàn toàn. Theo Tổng cục Thống kê, khoảng 70% lao động Việt Nam không có chuyên môn kỹ thuật. Tập trung phát triển giáo dục trung học nghề là giải pháp quan trọng không chỉ cung cấp đủ nguồn nhân lực phù hợp mà còn giúp giảm áp lực nặng nề cho kỳ thi tốt nghiệp THPT.

Trên thực tế, khoảng 80% học sinh tốt nghiệp THCS vẫn học lên THPT. Hệ thống trường trung cấp nghề còn rất thiếu, sự liên thông chưa đồng bộ khiến người học nghề không có cơ hội học lên cao. Phân luồng là một chủ trương rất đúng nhưng chưa được thực hiện hiệu quả do thiếu chính sách hỗ trợ và đầu tư. Bộ GD-ĐT cần thể hiện vai trò dẫn dắt rõ ràng hơn, nếu không, cơ cấu nhân lực sẽ tiếp tục bị méo mó, không thể đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước.

Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - Phó chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam

Đào tạo phải gắn với sự chuyển mình của nền kinh tế

Mỗi giai đoạn phát triển đều đặt ra những yêu cầu rất khác nhau về nguồn nhân lực. Do đó, không thể có một chiến lược đào tạo duy nhất cho mọi giai đoạn. Việt Nam cần xây dựng lộ trình phát triển nguồn nhân lực gắn với từng bước chuyển mình của nền kinh tế, chú trọng đào tạo lực lượng lao động chất lượng cao, vừa vững chuyên môn, vừa có năng lực tư duy độc lập, giải quyết vấn đề, hội nhập với thị trường lao động quốc tế.

Nền kinh tế đang dịch chuyển dần sang hình thái tri thức, nơi giá trị cốt lõi không chỉ là tài nguyên, nhân công rẻ mà còn là hàm lượng chất xám. Trong bối cảnh đó, GD-ĐT không thể tiếp tục vận hành theo lối cũ. Đã đến lúc cần đẩy mạnh đầu tư cho giáo dục một cách thực chất cả về cơ sở vật chất, chương trình giảng dạy, phương pháp đào tạo và chất lượng giảng viên. Giáo dục phải thực sự trở thành quốc sách hàng đầu.

Song song đó, cần mở rộng và phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học và sau đại học theo chuẩn quốc tế. Việc cải cách giáo dục phải đi vào thực chất, đặc biệt là ở chuẩn đầu ra, tính hướng nghiệp, tính thực hành và kết nối với nhu cầu xã hội chứ không chỉ dừng lại ở đổi mới lý thuyết hay khung chương trình. Đặc biệt, cần ưu tiên phát triển các ngành khoa học kỹ thuật, các lĩnh vực trọng điểm đang thiếu nhân lực như công nghệ, tự động hóa, nông nghiệp công nghệ cao… là các ngành lõi cho tăng trưởng dài hạn.

Tiến sĩ Lê Thị Anh Đào (Trường đại học Khoa học, thuộc Đại học Huế)

Doanh nghiệp và trường phải phối hợp đào tạo

Cung và cầu trên thị trường lao động chưa gặp nhau hiện tại là hệ quả lựa chọn ngành nghề của những năm trước: nhiều sinh viên chọn ngành theo xu hướng (trend), tập trung vào nhóm ngành kinh tế, tài chính.

Ngoài ra, khủng hoảng kinh tế và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI) đã làm dịch chuyển xu hướng việc làm so với các năm trước. Trong khi các ngành nghề có ứng dụng công nghệ, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số… ngày càng được mở rộng thì nhiều ngành khác bị thu hẹp quy mô, nhu cầu tuyển dụng giảm sút. Ví dụ, ở lĩnh vực kinh tế, sự bùng nổ của các sàn thương mại điện tử đã thay đổi rất nhiều về cơ cấu nhân sự, việc làm với hàng loạt vị trí được tự động hóa, thay thế bằng AI khiến doanh nghiệp cắt giảm nhân sự ở nhiều khâu, ảnh hưởng trực tiếp đến nhu cầu tuyển dụng.
Những người được đào tạo cách đây 3-4 năm lại không theo kịp tốc độ phát triển của thị trường. Ngoài ra, nhiều ngành học đào tạo ồ ạt, tạo ra sự dư thừa người lao động có trình độ cao. Sau khi tốt nghiệp đại học, nhiều người nghĩ rằng mình phải có việc làm tương xứng, thu nhập tốt, không chấp nhận những công việc ở vị trí thấp, cũng không chịu học bổ sung, nâng cao kỹ năng nên dễ bị bỏ lại phía sau. Việc đào tạo hiện nay chưa chú trọng vào các kỹ năng gắn với thực tế dẫn tới tình trạng thất nghiệp, làm trái ngành sau khi ra trường.

Để giải quyết bài toán này, các cơ sở đào tạo ngành nghề phải tích cực chuyển đổi, đưa công nghệ số vào tất cả ngành học như một kỹ năng bắt buộc. Doanh nghiệp và cơ sở đào tạo phải phối hợp cùng đào tạo để sau khi ra trường, người đáp ứng được ngay nhu cầu của doanh nghiệp.

Ông Trần Anh Tuấn - Phó chủ tịch Hội Giáo dục nghề nghiệp TPHCM